TOETS060812Sinds Niek Ketting in augustus 1998 voorzitter werd van de Commis-sie voor de milieueffectrapportage heeft hij een hele lange stoetvan projecten en processen voorbij zien trekken. En al die projectenen processen waren en blijven boeiend. Om drie redenen."Wat ik in de eerste plaats fascinerend vind in deze functie, isdat je middenin die afweging zit van voor Nederland toch belangrijke be-sluiten. Fascinerend is dat je daarbij een rol kan spelen en dat je vanuit dierol toegang hebt tot allerlei informatie over een grote diversiteit aan aspec-ten; dat je van dichtbij ziet hoe weerbarstig keuzes kunnen zijn.""Twee is dat de deskundigheid van onze deskundigen en ons secretariaatiedere keer weer een bron van verwonderende inspiratie is. Je zit aan tafelmet topdeskundigen op allerlei gebieden. Dat stelt weliswaar hoge eisen,want je moet er echt voor werken om tijdens die gedachtewisselingen teblijven begrijpen waar het over gaat. Maar dat werkt behoorlijk prikkelendop mijn mentale activiteit.""Het laatste punt is een persoonlijke zaak. Ik heb een leven achter de rugwaarin ik nogal wat ervaring en kennis heb opgedaan. Ik vind het heel tevre-denstellend als je dat weer eens een beetje kunt terugploegen in de maat-schappij. Ook om onze maatschappij te verbeteren; nationaal en internatio-naal, iedere keer, stapje voor stapje, ook wel eens met uitglijers en terugval.Het klinkt misschien een beetje domineeachtig, maar ik vind dat van be-lang. Kijk, je hebt een periode in je leven dat je hard bezig bent met `resul-taat', `marktaandeel', `geen gezeur'. Maar in de functie die ik thans heb gaathet ook om de software, het functioneren van de maatschappij. Het is mis-schien minuscuul, maar dat je daarin een rolletje kunt spelen ? dat houdtmij zeer gaande."En op de vraag hoe lang hij hiermee nog wenst door te gaan, is zijn vrolijk"WijmOgEngEEnfOuTEnmakEn!"DEgOEDEkanTOpvoorzitteruitgesproken, zij het tevens besliste antwoord: "Die vraag is totaal buiten deorde en ongepast!" Ziezo.WatnogbeterkanWe blikken terug en we blikken vooruit. Om met die terugblik te beginnen:er zijn in de afgelopen jaren verschillende bevredigende projecten geweest.Ketting noemt de Grensmaas en de Zuiderzeelijn als voorbeeld. "Belangrijksuccesfactoren zijn dat men vroeg in het traject met m.e.r. begint, datparticipatie en alternatieven een belangrijke rol spelen, en dat het geheelgepaard gaat met transparantie."Zwakke punten zijn voor een deel de contramal van diezelfde succesfactoren.Ketting: "Keer op keer zie je weer dat het instrument m.e.r. te laat wordt inge-zet. En dat er onvoldoende verantwoording is van bestuurlijke keuzes. Bij ditlaatste gaat het erom dat er al een hele procesgang is geweest binnen deboezem van het apparaat (ministerie, provincie, gemeente), en de uitkomstdaarvan tracht men vervolgens met de kracht van stoom en kokend water totbesluitvorming te brengen. Dan komt men vaak op de koffie, want dat veroor-zaakt een boeggolf van weerstand en een gebrek aan draagvlak. Dat is een vande factoren waardoor projecten zijn gestruikeld of vertraagd.""Een probleem is ook: verkokering. Milieu, economie, maatschappelijke kos-ten en baten ? er is een heel arsenaal aan toetsen. Die arme besluitnemermoet daar een breinaald doorheen zien te prikken. Dat is vaak een heidenskarwei.""Ten slotte: de evaluatie achteraf is en blijft te zwak ingevuld. Als Commis-sie hebben we daar niet veel invloed op; het is vooral afhankelijk van watgemeente X of provincie Y toevallig aan evaluatie wenst te doen. Ik begrijphet trouwens wel: als zo'n project met al z'n problemen eindelijk klaar is ?ReedstienjaarlangishijvoorzittervandeCommissievoordemilieueffectrapportage:niekketting.Hijgingambitieusvanstart,enzagtalvanwensenenverlangensindepraktijkgebracht.maaromnutezeggendathetinstrumentariumvandemilieueffectrapportageper2008helemaalopordeis?nee,erblijftnogsteedstewensenover,ondanksdeconstateringdatwet-enregelgevingalsmedeuitvoeringspraktijkzondermeerdegoedekantopgaan.ingesprekmetniekketting:balansenblikvooruit.RinkeBerkenboschenDiederikBelTOETS060813DE AUTEURsRinke Berkenbosch (071-5127328, r.berkenbosch@wxs.nl) en DiederikBel (06-51430772, d.bel@witteveenbos.nl) zijn onder meer redacteur enhoofdredacteur van Toets.de vliegtuigen vliegen, de auto's rijden ? en het volgende project dient zichalweer aan, dan heb je helemaal geen tijd en zin meer om te evalueren.Maar toch missen we iedere keer weer een kans om via zo'n terugkoppelingeen geleidelijke en op praktijkervaring gebaseerde verbetering van instru-menten te krijgen."BeetjeschorOpvallend is dat Ketting alle hierboven genoemde zwakke punten reedsin een kennismakingsgesprek kort na zijn aantreden (kenMERken, decem-ber 1998) ook al noemde. Hoe kan dit? Moet de Commissie met haar bood-schap vechten tegen de bierkaai, zijn wet- en regelgeving alsmede uitvoe-ringspraktijk op onderdelen misschien onverbeterlijk?"Ja, ik ben inmiddels een beetje schor", zegt Ketting. "Wetten zijn com-plexe dingen, veranderingen gaan langzaam. Ik heb lang genoeg in deEerste Kamer gezeten om daarvoor een berustend begrip te krijgen."Maar hij heeft de hoop niet opgegeven. Sterker nog: hij ziet het zachtjes-aan de goede kant op gaan. Bijvoorbeeld met het wetsvoorstel voor eennieuwe m.e.r.-regeling zoals dit thans voorligt; ergens volgend jaar zouhet zijn beslag kunnen krijgen. In z'n algemeenheid zijn flexibiliteit, vrij-foto:geertdraaijerswilligheid en publieke participatie volgens Ketting in toenemende matede kernpunten van het instrument m.e.r.: "Op straffe van dat het eenobsolete exercitie wordt."Ketting: "De nieuwe wet moet meer kaderstellend zijn dan op details dwin-gend voorschrijvend. Minder een receptenboek over wie op welk moment inwelk blaadje wat moet publiceren. Meer intentioneel dan dwingend pre-cies. Meer vormvrij en met meer keuzemogelijkheden voor initiatiefnemersen bevoegde gezagen. En dus ook met meer verantwoordelijkheden voor debetrokken spelers.""DEEvaluaTiEaCHTERafiSEnBlijfTTEzWakingEvulD""Ik hoop dat nieuwe regelgeving er tevens toe leidt dat er een meer vrijwil-lige invulling van m.e.r. komt; en dat een advies van de Commissie m.e.r.vanzelfsprekend wordt omdat het toegevoegde waarde heeft, en niet omdater nu eenmaal in een wet staat dat er zo'n advies moet komen."Een belangrijk punt is voorts dat participatie ? volgens Ketting cruciaal inde voorbereiding van besluitvorming ? de aandacht krijgt die ze verdient."De geluiden uit de samenleving zijn heel belangrijk. Participatie heeft zichontwikkeld van `niet in mijn achtertuin' tot echt inhoudelijke bijdragenmet betrekking tot de essenties van besluiten. Ga maar na: via participatiekomen constructieve beoordelingen en interessante alternatieven in beeld.Partijen inclusief de milieubeweging scharen zich dezer dagen soms achterafspraken, en maken zich medeverantwoordelijk. Dat was tien jaar geledennog heel anders. En kijk nou naar de inspraak op het project A6/A9: heelTOETS060814voorzitterveel reacties gaan over mobiliteit, over verkeersstromen,en helemaal niet over die achtertuin of de hoogte vande geluidsschermen of iets dergelijks."functionerenCommissieNiek Ketting heeft tien jaar lang het reilen en zeilen vande Commissie m.e.r. van zeer nabij meegemaakt, en er na-tuurlijk ook zijn stempel op gedrukt. Wat is er in die tienjaar zoal veranderd?Ketting: "Nou, de verwoording van de adviezen bijvoor-beeld. In mijn beginjaren leunden wij een beetje als eennotaris achterover, en hadden we een nogal ex-cathedra-achtige boodschap: `Gij zult dit, wij weten dat, dat weet uallemaal niet, maar gaat u dan maar eerst eens goed uwhuiswerk doen, dan zullen wij het bekijken, en als hetniet klopt dan zwaait er wat.' De invalshoek bij hoe we dedingen opschrijven is nu veel meer: wat zijn voor de initi-atiefnemer, de besluitnemer en de maatschappelijke par-tijen de relevante aspecten, en hoe kunnen we die zo com-pact en toegankelijk mogelijk formuleren? Ik gebruik hierintern altijd het beeld van die gedeputeerde die na dieavondvergadering bij dat kleine lampje achterin zijndienstauto ons advies in de stapels met stukken aantreft.Die gedeputeerde moet ons advies w?llen lezen, en nietbedenken dat hij of zij dat morgen wel even doet. Hij of zijmoet snel kunnen beoordelen: `Dit is mij behulpzaam, ditis toegankelijk en compact, hierin staan de dingen die iknodig heb. Niets meer en niets minder.' Begrijp je? Dat isvoor ons de toets."ongevraagde adviezen?gezienhaarnetwerkkandeCommissiem.e.r.eenforseportiedeskundigheidopdebeenbrengen.Datlijkteengoedevertreksituatieom?naastdegebruikelijkeadvisering?ookon-gevraagdadviezenuittebrengen.Bijvoorbeeldalshetgaatomeenkwestiealskolenversuskernenergie.ligthiervooreenproactiefoperendgezelschapeennieuwemarktvrij?niekket-tinggeeftaandatzijnclubmetongevraagdeadviezen"zeerterughoudend"zalzijn."Wemoetenveelvoorzichtigheidbetrachtenmetonzerolinhetmaatschappelijkedebat,wantvoorjehetweetisonzeonafhankelijkheidaangetast.vanuitonzekennisfunctie?onthech-tend,objectiverendomgaanmetdefeitenendecijfers?zoudenwijveelkunnenbetekenen.Daarvoorwordenweookintoenemendemategevraagd.Erkomenhierookkamerledenlangs,enwijschuivendesgevraagdaanbijeenhoorzittingofcommissievergadering.Enalsereenrapportligt,bijvoorbeeldhetrapportvandeCommissie-Elverding(overinfrastructuur,red.),enmenvraagtonseenopinieoverdebeleidsalternatieven,danzegik`ja'.maarwijzijnenblijveneromadviseurtewezenvoorproductendieanderenhebbenopgesteld.Onafhan-kelijk!""losdaarvanmogenweookopgeenenkelmomentinhetspoorkomenvandebestuurlijkverantwoordelijkenofdoorheningehuurdeadviseurs.Wijkunnendusbestmeedenkenoverdekoppelingvanm.e.r.aandeprocesarchitectuurbijruimtelijkeontwikkelingen,verstedelij-kingsopgavenenwatdiesmeerzij.maarwijgaandusnietaangevenwaarenhoevolgensonseenverstedelijkingsopgavemoetwordenaangepakt.Daarbenikechtkeihardin;nietdathetnodigis,maartoch...Wijmogengeensp??rhebbenvandatwijonsophetjachtgebiedvanadviesbureausen/ofoverheidsinstantiesbegeven.Datistotnutoegelukkign??itaandeordegeweest.Dezuiverheidvanonzerolisononderhandelbaar.Dangaiklieveraandeveiligekanthangen,dantekiezenvooreenopstellingdieookmaareenspoortjevantwijfelzouoverlaten.neemdekennisfunctie:toenweonssysteemdaarvoorgingenoptuigen,zijnweookgaanpratenmetdeOnRi(koepelvanadviesbureaus,red.).Datwatwijdoenmagnietoverlappenmethetwerkvandebureaus.niet.nooit."foto:www.flickr.com/daanTerugkijken:degrensmaas.foto:www.flickr.com/jack_of_heartsTOETS060815"Verder zijn we ontegenzeggelijk flexibeler geworden. We proberen veelmeer toegevoegde waarde te leveren voor de architectuur van het besluit-vormingsproces. Daar hoort bij dat je een zeer geroutineerde gemeente? voor wie de zoveelste m.e.r. een eitje is ? anders benadert dan die kleinegemeente X, die er voor het eerst mee te maken krijgt.""En het derde punt is onze `kennisfunctie'. Dat zit `m in de website dieongelofelijk veel gebruikt wordt (www.commissiemer.nl). Iedere vergade-ring hebben we het daarover. Een element van onze kennisfunctie is ook datwe vragen beantwoorden; van initiatiefnemers en adviesbureaus, maar bij-voorbeeld ook van Kamerleden. En al die kennis die op de website bij elkaarkomt, moet natuurlijk ook doorwerken in onze adviezen. Ja, ik kan geruststellen dat die kennisfunctie enorm veel van onze energie vergt."geenwezenlijkefoutenFel, vastbesloten, bij elke lettergreep met de wijsvinger van zijn rechterhandop tafel tikkend, zegt Ketting: "WIJ MOGEN GEEN FOUTEN MAKEN!""De toenemende juridisering van onze maatschappij maakt de robuustheidin juridische procedures van onze advisering steeds belangrijker. Dat mer-ken we ook bij allerlei beroepszaken. Wij kunnen en willen niet een blikmet twaalf juristen opentrekken, maar als we inhoudelijk tekortschietendoor bijvoorbeeld onvoldoende rekening te houden met wettelijke vereis-ten, laten we de initiatiefnemer en het bevoegd gezag in de kou staan. Watdat betreft is er in de afgelopen tien jaar enorm veel veranderd.""De mondigheid van de burger nam toe, de complexiteit van de wetgevingook, Europees milieubeleid is steeds invloedrijker geworden, en Nederlandis thans zodanig vol dat iedere belangrijke ingreep langzamerhand reper-cussies heeft. En dat van win-win nooit meer sprake zal zijn, dat er altijdbelangen in het geding komen, en dat dus de zorgvuldigheid van de afwe-ging aan steeds hogere eisen moet voldoen.""Kwaliteit en onafhankelijkheid zijn onze existentie. Dat is wezenlijk. Onshele systeem hier in huis is daarop gericht. Aan de ene kant hebben we perbeleidsterrein aandachtsveldsecretarissen en mentoren. Aan de anderekant hebben we geen vaste stekken en vastgeroeste opinies; voorzitters enwerkgroepsecretarissen behandelen het hele scala aan plannen en projec-ten. We checken ook heel veel intern. En onze cultuur is dat we aanmoedi-gen dat je bij twijfel niet inhaalt, maar te biecht gaat bij een collega die ermisschien meer van weet.""Nee, wezenlijke fouten hebben we nog nooit gemaakt. Natuurlijk is nietelk advies volmaakt; soms wat te veel naar bakboord, soms wat te veel naarstuurboord. Maar volgens mij hebben we nog nooit een advies uitgebrachtdat de betrokkenen een slechte dienst bewees: dat ze op de koffie zijn geko-men, of in hun hemd kwamen te staan voor de Raad van State of de recht-bank te Leeuwarden."OmgaanmetonzekerhedenGaan we thans vooruitblikken. Enkele trefwoorden zijn al genoemd: het toe-komstige instrument zal flexibel, participatief en vrijwillig zijn, of het zalniet zijn. Maar dat is niet het hele verhaal. Een nog zwaardere inzet op stra-tegische rapportages is misschien wel de belangrijkste uitdaging. Neem devoorbeelden die Ketting ter sprake brengt: verstedelijking, glastuinbouw,energie (kolen versus kernenergie), visserij, landbouw, vestigingsklimaat.En tevens windparken op zee. Over dit laatste zegt Ketting: "Maak nou eenseen ruimtelijke-ordeningsvisie en een toetsingskader voor de Noordzeewaarin alles bij mekaar komt. De visserij, de kabels en de leidingen, mu-nitiedumping, havenuitbreidingen, windmolens, alles. Dat hebben we6 ? 7 jaar geleden al bepleit; het lijkt er nu pas eindelijk van te komen.""WEzEnlijkEfOuTEnHEBBEnWEnOgnOOiTgEmaakT""Goed omgaan met onzekerheden", is volgens Ketting de kernopgave die denieuwe generatie bestuurders te doen staat. Voor een deel schuilen die on-zekerheden in bandbreedtes voor effectberekening: de uitstoot aan PM10ligt tussen waarde X en waarde Y. Wetenschappelijk en wellicht ook be-stuurlijk gezien zijn dit soort geprognosticeerde feiten heus niet onbelang-rijk, daar kun je immers als bestuurder op afgerekend worden. Maar er zijnook nog andere soorten onzekerheden. En in de kern komt het er dan opneer: wat willen we nu eigenlijk met dit land? Gaan we voorthobbelen vanincident naar incident? Of komt er eerst iets zoals een visie die hierop vol-gend kaderstellend wordt voor vervolgbesluiten?foto:geertdraaijersTOETS060816| Regelt uw ruimte...TauwWant Tauw regelt uw ruimte. Of het nu gaat om een milieueffectrapportage, het aanpassen of makenvan een bestemmingsplan of het (helpen) ontwikkelen van een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk.Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkelingof infra betreft.Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken?Kijk op www.tauwregeltuwruimte.nlgemene deler...4totaalprojectenverschillende141143_Tauw_regelt uw ruimte_advertentie_225X297.indd 1 28-11-2008 10:02:42TOETS060817foto:www.flickr.com/daan"Bij het strategische en planmatige", aldus Ketting, "behoort omgaan metonzekerheden ten aanzien van kansen, bedreigingen en denkbare risico's ineen situatie waarin de toekomst niet is te voorspellen. Er gaan altijd weerdingen gebeuren die we niet verzonnen hadden kunnen krijgen. De vraag isdan: wat is in zo'n situatie een verstandige en robuuste beslissing?"Randstad2040Neem nu het project `Randstad 2040', met inbegrip van een strategischemilieueffectrapportage, inclusief inbreng van de Commissie m.e.r. NiekKetting was recent als werkgroepvoorzitter bij dit project betrokken."Als het doel is dat Amsterdam per 2040 een concurrerend kenniscentrumis, en het Amsterdamse ligt zeespiegelwijs op een vrij laag punt: wat zijndan de invloeden van klimaatverandering, verzilting, hoe kan een en anderzodanig ingericht worden dat realistische scenario's de beoogde ontwikke-ling niet voor de voeten gaan lopen? Dat er voldoende robuustheid en incas-seringsvermogen is om toch die kant op te gaan, ongeacht het feit dat daarmisschien best bedreigingen voor zijn, en dat je op voorhand daarmee reke-ning kunt houden. Hoe houden we rekening met getalenteerde buitenland-se medewerkers die aangetrokken zullen moeten worden, terwijl nu nogniet precies bekend is wat voor woonbehoefte die hebben? Hoe kan mendaarmee zo flexibel mogelijk omgaan? Getalenteerde mensen kunnen over-al wel geld verdienen, maar een van de belangrijkste beslisfactoren is: `Watis de kwaliteit van mijn leefomgeving voor mij en mijn gezin?' Dat moet jetrachten te prognosticeren.""Doelstelling van het kabinet is dat we in 2040 op duurzame basis hebbenbereikt dat de Randstad aansluiting heeft gevonden bij de economische top-regio's in Europa. Dat is nogal een doelstelling. En dat vertaalt zich in eenheleboel: visie, globale afweging. Dan ga je afdalen en kom je ineens tot deconclusie: h?, daar is bollenteelt, misschien had ik daar wel veel beter wo-ningbouw voor kenniswerkers kunnen maken of moeten gaan maken. Duswat moet ik met bollenteelt? En dan krijg je ? in dat kader passend en stra-tegisch ? een afweging: is bollenteelt ten opzichte van dat alternatief vanhuisvesting te rechtvaardigen? Zo ja, dan moeten we dat vooral doen envoor die huisvesting iets anders verzinnen. Zo nee, wat ga ik met die bol-lenteelt doen? Da's een heel ander denkpatroon dan dat ik ga beoordelen ofdie individuele bollenboer wel mag uitbreiden of niet. Want waaraan ga ikdat toetsen? Dan kan je alleen maar zeggen: Wat is de verontreiniging perm2? Hoeveel vrachtwagens rijden af en aan? En meer van dat soort `besluit-m.e.r.-achtige' dingetjes."afrikaVan milieueffectrapportage naar een duurzaamheidstoetsing ? dat is vol-gens Niek Ketting waar het heen moet. Hij koestert warme herinneringenaan de m.e.r. voor de verstedelijkingsopgave in de regio Eindhoven. Daarbijging het om plannen ? zoals Ketting het zegt ? "die daadwerkelijk leiden toteen omgevingskwaliteit die aantrekkingskracht heeft voor talentvolle bui-tenlanders om aldaar te komen ?n te blijven. Want anders kunnen ze diecampus van de universiteit Eindhoven wel vergeten. Vanuit die invalshoekkom je uit op heel andere vragen; dat vraagt een heel andere benadering vanbijvoorbeeld natuur, maar ook van zoiets als fietspaden en bereikbaarheid.""DuuRzaamHEiD,EnDanvOORinHETTRajECT,DaTiSWaaRHETOmgaaT"Bij het korfballen ging (en gaat) de finale van een Wereldkampioenschapaltijd tussen Nederland en Belgi? (waarbij Nederland, dachten wij, dangewoonlijk wint). Bij de toppers op het gebied van de milieueffectrap-portage ging het altijd tussen Nederland en Canada. Maar in elk gevalkan Nederland nog een hoop leren van moedige exercities binnen de ei-gen grenzen ? zoals bij dat project Randstad 2040 ? alsook van de prak-tijkervaringen in bijvoorbeeld menig Afrikaans land. Daar zijn effectrap-portages veel meer integraal. Duurzaamheid, milieu, armoedebestrij-ding, effecten voor vrouwen (`gender') ? alles komt in onderlinge samen-hang aan de orde. Ketting: "We kunnen leren van Afrika. We hebben echteen inhaalslag te maken ten opzichte van landen waarover we nogaleens misprijzend deden, met onvoldoende redenen. Duurzaamheid, endan voorin het traject, dat is waar het om gaat."voorzittervooruitkijken:debollenteelt.