TOETS040810SuSTainabiliTyappraiSalinGrOOT-briTTanni?duurzaamhEidS-waardErinG?!welopensteedsmeeraantegendegrenzenvandegroei?inruimtelijkezin,maarookalshetgaatombijvoorbeeldhetenergievraagstukofeenduurzameagrarischesector.nudepolitiekeenbestuurlijkevraagstukkenveranderenensteedsmeergaanoverduurzaamheid,zouhetinstrumentariumomdebesluitvormersteondersteunenmoetenmeeveranderen.deEuropeseregelgevingheeftmilieu-effectrapportageinmiddelsuitgebreidvaneenm.e.r.voorprojectennaareenm.e.r.voorplannen,waarbijmeerstrategischekeuzeskunnenwordengemaakt.Eenvolgendemogelijkestapinhetinstrumentariumiseencompleteduurzaamheidstoetsvoorplannenenvoorbeleid.inGroot-brittanni?gebeurtditalineen`Sustainabilityappraisal'.inditartikelkijkenwehoedieduurzaamheidswaarderingeruitzietenwatonsdatkanleren.SannewestraDUURZAAMwww.flickr.com/walla2chick.TOETS040811DE AUTEURSanne Westra (06-16543071, sanne.westra@gmail.com) is student Sus-tainable Development aan de Universiteit Utrecht. Zij heeft voorWitteveen+Bos een onderzoek gedaan naar de strategische milieu-beoordeling in Groot-Brittanni?.Sinds 2001 maken we milieueffectrapportages voor plannen, watvanuit het Engels vertaald een `strategische milieubeoordeling'(SMB) is (tegenwoordig plan-MER genoemd). Het strategischekarakter van deze SMB in het feit dat de plannen die beoordeeldworden over keuzes gaan waarbij er meer opties nog open lig-gen. Hierdoor heeft de SMB vaak een hoger abstractie- en een lager detail-niveau dan de projecten die met een m.e.r. worden beoordeeld. De praktijkleert dat het ondanks, of juist door, de uitgebreide ervaringen met de pro-ject-m.e.r. geen makkelijke opgave is om de juiste invulling te geven aanhet gevraagde abstractie- en detailniveau van de plan-m.e.r.Dan is het altijd goed eens bij de `buren' te kijken hoe zij de scope en hetdetailniveau invullen. Daarom is er naar ruim twintig case-study's gekekenuit Groot-Brittanni?. Echter, in Groot-Brittanni? is de strategische milieu-beoordeling vaak een onderdeel van een bredere duurzaamheidswaarde-ring, de Sustainability Appraisal (SA), die voor plannen, programma's enbeleid wordt uitgevoerd. In dit artikel zullen de belangrijkste kenmerkenvan een duurzaamheidswaardering worden toegelicht aan de hand van deervaringen in Groot-Brittanni?.De basis: people, planet, profitBij de besluitvorming worden veel verschillende afwegingen gemaakt, waar-bij naast de milieueffecten ook de sociaaleconomische belangen in hetgebied een belangrijke rol spelen. In Groot-Brittanni? hebben ze daaromeen integrale toets, de duurzaamheidswaardering, waarbij de strategischemilieubeoordeling is ge?ntegreerd met een waardering van de sociale eneconomische impacts van een plan, programma of beleid.Duurzame ontwikkeling is voor velen nog een vaag begrip en daarom nietgeschikt als toetsingskader in een effectstudie. Maar duurzame ontwik-keling kent een aantal basisprincipes (zie kader `Duurzame ontwikkeling')die in een effectstudie op een vrij eenvoudige manier handen en voetenkunnen krijgen. Daarnaast ligt dit in het verlengde van een strategischplan-m.e.r, zoals ze ook in Groot-Brittanni? hebben geconstateerd.Simpelweg gaat het om een evenwicht tussen de elementen people, planeten profit. Dit evenwicht is een belangrijke voorwaarde en betekent onderandere dat een vermeerdering van waarde in een van de drie elementenniet onevenredig ten koste gaat van een van de andere en ook niet van toe-komstige generaties. Een belangrijk onderscheid dat daarom wordt ge-maakt is het onderscheid tussen groei en ontwikkeling. Een duurzaam-heidstoets betekent niet, zoals sommigen zullen denken, dat er geen eco-nomische ontwikkeling meer mogelijk is. Enerzijds omdat ontwikkelenduurzaam kan en anderzijds omdat ontwikkeling noodzakelijk is als deautonome ontwikkeling een negatieve trend laat zien op het sociaaleco-nomische of ecologische vlak. Dan is interventie op dit vlak juist voortoekomstige generaties wenselijk.KenmerkenEen duurzaamheidswaardering volgt dezelfde procedure/stappen als eenplan-m.e.r. en is dus ook direct gekoppeld aan het planproces. Het kan daar-om worden gezien als het verlengde van een strategische milieubeoordelingmet een bredere scope en een andere focus (kernvragen). Dit komt tot uitingin de scope van het beoordelingskader en de alternatieven.1. KernvragenEen consequentie van de basisprincipes voor duurzame ontwikkeling enhet strategische karakter van een duurzaamheidswaardering is dat vooralde `waaromvraag' centraal staat. Dus waarom een bepaalde ontwikkelinggewenst is en welke positieve en negatieve consequenties dit heeft voor deelementen `people, planet en profit'.In de eerste plaats wordt in een Britse duurzaamheidswaardering het planof het beleid dan ook in zijn geheel en op basis van de eigen doelstellingenbeoordeeld. In het algemeen kan daarom de Britse Sustainability Appraisalworden gekenschetst als een ex-ante beleidsevaluatie. Het gaat dan vooralom de consistentie van het plan en de toegevoegde waarde voor een duur-zame ontwikkeling. Daarnaast worden ook de vervolgvragen `waar-' en `hoe'gesteld, ofwel waar en hoe de beoogde ontwikkelingen op de meest duur-zame locaties en manier kunnen plaatsvinden. Dit wordt beoordeeld doormiddel van scenario's en alternatieven.DUURzAmE onTwikkEling: DEfiniTiE En pRincipEs? Duurzame ontwikkeling is `een ontwikkeling die voorziet in de behoefte vande huidige generatie zonder daarmee voor toekomstige generaties de moge-lijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien'. Bron:World Commission on Environment and Development (1987), Ourcommon future, beter bekend als het Brundtland-rapport.? Duurzame ontwikkeling wordt vaak voorgesteld door de drie P's: people,planet en profit/prosperity, die staan voor respectievelijk de sociale, ecologi-sche, economische dimensies van het begrip.? Duurzame ontwikkeling is de eis om een evenwicht tussen deze drie basiscon-cepten te vinden. Het is een breed begrip, en omvat alle ontwikkelingen ? optechnisch, economisch, ecologisch of sociaal vlak ? die bijdragen aan eenwereld die effici?nter, zuiniger en op lange termijn meer continu omgaat metde aarde.? Een belangrijk onderscheid is het onderscheid tussen `groeien' en `ontwikke-len'.Wanneer iets groeit, wordt het kwantitatief groter; wanneer iets zich ont-wikkelt,wordt het kwalitatief beter.Hoewel er grenzen aan de groei zijn,hoevener geen grenzen aan ontwikkeling te zijn. Bron: Meadows et al. (1992),De grenzen voorbij.TOETS040812DUURZAAM2. Scenario's en alternatievenIn de tweede plaats worden scenario's of alternatieven ontwikkeld om demeest duurzame opties voor het plan vast te stellen. Centraal staat dan devraag hoe de positieve effecten kunnen worden versterkt en hoe de nega-tieve effecten kunnen worden voorkomen of gemitigeerd; bijvoorbeeld doorextra sociale voorzieningen, goed ge?soleerde gebouwen en woningen,duurzame bedrijventerreinen, verkeersmaatregelen, extra groene verbin-dingen enzovoort. Op basis van de antwoorden op deze vragen wordenscenario's en alternatieven ontwikkeld. Het beoordelingskader heeft eencentrale plaats in deze beoordeling.3. Reikwijdte en detailniveau beoordelingskaderHet beoordelingskader van een duurzaamheidswaardering heeft vergele-ken met het Nederlandse plan-m.e.r. een bredere scope en is minder gedetail-leerd. De vragen die in het beoordelingskader worden gesteld zijnbijvoorbeeld `of de nieuwe voorzieningen wel voor iedereen even toeganke-lijk zijn', `of een economische uitbreiding wel opweegt tegen het verlies vanopen ruimte en biodiversiteit', `of er wel voldoende wordt ge?nvesteerd omwateroverlast en watertekort te voorkomen' en `welke veranderingen eninnovaties mogelijk zijn voor een duurzame ontwikkeling'.Het ontwikkelingsplan van ThurrockEen voorbeeld van een duurzaamheidswaardering uit Groot-Brittanni? zaldeze kenmerken nader illustreren. Dit voorbeeld is een SustainabilityAppraisal (SA) van het lokaal ontwikkelingsplan (Local Development Frame-work, LDF) van Thurrock. Thurrock is een stedelijke gemeente gelegen tennoorden van de Thames, ongeveer 35 km ten oosten van centraal London, enheeft een populatie van 145.000 inwoners en een oppervlakte van 165 km2.Duurzaamheidsthema'sIn het ontwikkelingsplan van de gemeente Thurrock zijn 18 kerndoelstel-lingen geformuleerd; van doelstelling 1 (het realiseren van duurzame leef-gemeenschappen) tot doelstelling 18 (het waarborgen en verbeteren van derivieroevers en kustgebieden). Op basis van de beleidsdoelstellingen en gere-lateerde issues zijn voor de beoordeling van dit plan 26 thema's ge?dentifi-ceerd, verdeeld over de categorie?n milieu, sociaal en economie en combina-ties van deze drie duurzaamheidsaspecten. De reikwijdte van de SA in Groot-Brittanni? is dus breder dan een plan-m.e.r. in Nederland, zoals aan de the-ma's in figuur 1 is te zien. In Groot-Brittanni? is de publieke participatie ergbelangrijk en begint daarom al in een zo vroeg mogelijk stadium, namelijkbij het vaststellen van deze thema's en de `sustainability challenges'.BeoordelingskaderNa het vaststellen van de belangrijkste thema's zoals in figuur 1, wordendeze in een beoordelingskader uitgewerkt in doelstellingen voor een duur-zame ontwikkeling. Deze doelstellingen hangen samen met de specifiekeENVIRONMENT ENVIRONMENT SOCIALbiodiversityConservationruralmattersGreenbeltwastedevelopmentlandairqualitynoisewasteOpenspaceSOCIAL SOCIAL ECONOMYhousingCrimeEducationCultureTowncentresurbandesignStreetscapeServicesandfacilitiesECONOMY ECONOMY ENVIRONMENTbusiness&industryEconomyTransportTourismrenewableenergy&enegyefficiencymineralsENVIRONMENT SOCIAL ECONOMYGeneralsustainabilityFloodriskFiguur 1. Categorisering van onderwerpen uit het Thurrock Local Development Plan.TOETS040813issues in het betreffende gebied en worden vertaald in indicatoren (ziefiguur 2).De bouwstenen voor het beoordelingskader komen overeen met de vereis-ten uit de plan-m.e.r.-richtlijn. In feite gaat het om een vertaling van de be-leidscontext, huidige situatie en prioritaire onderwerpen in doelstellingenvoor duurzame ontwikkeling. Uit de beleidskaders zijn een aantal kern-boodschappen geformuleerd, zoals `Preserve and enhance the Green Grid ofopen space', `Manage the location of development in order to reduce therisk of flooding; require sustainable urban drainage systems and specify thedesign and location of the development' en `Direct development to Brown-field land which has good public/mass transport access'. Het uitgebreidebeleidskader draagt tevens bij aan de consistentie met ander beleid.Om de basisinformatie te verzamelen is een lijst met 132 indicatoren ont-wikkeld voor de thema's uit figuur 1. Daarbij is per categorie aangegeven ofze een hoge prioriteit voor actie hebben, zoals voor educatie, biodiversiteiten vier andere thema's. Deze informatie geeft tevens inzicht in de toege-voegde waarde van het nieuwe plan, bijvoorbeeld als de autonome ontwik-keling geen duurzame aspecten laat zien. De specifieke sociale, economischeof milieugerichte onderwerpen waarbij negatieve gevolgen zijn te identifi-ceren, krijgen een hoge prioriteit in het beoordelingskader.Deze onderwerpen worden vertaald in duurzaamheidsproblemen. In totaalzijn er op basis van deze analyses 51 duurzaamheidsonderwerpen naarvoren gekomen, vari?rend van `de braindrain naar London en omgeving' totde `afvalproblematiek' en `watertekorten'. Er hebben ook verscheidene in-spraakbijeenkomsten plaatsgevonden met betrokkenen, professionals eninwoners. Deze mensen hebben grote invloed gehad op het vaststellen enformuleren van de doelstellingen. Er wordt dan ook veel waarde gehechtaan publieke participatie in een zo vroeg mogelijk stadium.Hieruit zijn uiteindelijk 16 doelstellingen met subdoelstellingen ge?dentifi-ceerd voor het beoordelingskader. Figuur 2 laat een fragment zien van deuitwerking van deze doelstellingen, met de verwijzing naar het beleidska-der en de specifieke duurzaamheidsonderwerpen.Beoordeling en alternatievenDe verenigbaarheid van de doelstellingen in het plan met het beoordelings-kader (de vastgestelde duurzaamheidscriteria) worden in de duurzaam-heidswaardering in een matrix samengevat (figuur 3). In de beoordeling vanhet Thurrock Plan worden op basis van deze beoordeling aanbevelingen ge-daan voor herformulering van de doelstellingen om ze meer consistent temaken. Daarnaast wordt ook gewezen op overwegingen die moeten wordengemaakt in het beleid, bijvoorbeeld de spanning tussen de duurzaamheids-onderwerpen en economische groei. Vaak zijn in het beleidsplan namelijkalgemene bepalingen geformuleerd om duurzaamheid te bevorderen envervolgens wordt er vooral de nadruk gelegd op groei, zonder inhoud te ge-ven aan het evenwicht tussen people, planet en profit. Het toetsen aan hetbeoordelingskader brengt deze tegenstellingen naar voren. Ook wordt geke-SA objective Will this policy help to: Sustainability issue? Possible indicators? Policy references1. To attain 1.2 Support and Lack o small and medium New retail oor Industrial, commercial1.2 Support and Lack o small and medium New retail oor Industrial, commercialsustainable levels encourage the sized ofices space in town centres development encourage the sized ofices space in town centres development o prosperity growth o small Support or local business and out o town. small firmsgrowth o small Support or local business and out o town. small firmsand growth. and medium Conicts between seeking Competitivenessand medium Conicts between seeking Competitivenesssize business to achieve both growth targets, white papersize business to achieve both growth targets, white paperprotect and enhance aspirations1.3 Ensure everyone and accessible natural green Low pay1.3 Ensure everyone and accessible natural green Low payand accessible natural green Low payLow paycan aord a good space targetscan aord a good space targetsspace targetsspace targetstargetsstandard o living16. To reduce the 16.3 Reduce the amount 3 o landfills due or close in Kg o household waste Aspire community strategy16.3 Reduce the amount 3 o landfills due or close in Kg o household waste Aspire community strategyamount o waste o waste imported the net years, imported Thurrock Borougho waste imported the net years, imported Thurrock Boroughproduced and how does Thurrock Kg o household waste Local lanhow does Thurrock Kg o household waste Local lanbeing imported transer rom landfill to collected per headtranser rom landfill to collected per headalternatives to landfillalternatives to landfillFiguur 2. Fragment uit het beoordelingskader van het SA van het ontwikkelingsplan van Thurrock.TOETS040814DUURZAAMken of er geen belangrijke duurzaamheidsthema's onderbelicht zijn in hetplan. In de beoordeling van het ontwikkelingsplan van Thurrock worden ?naast het toetsen van de doelstelling ? verschillende ruimtelijke opties gege-ven voor de ontwikkeling van de gemeente. Een van de scenario's richt zichvoornamelijk op het aantal nieuwe woningen en waar de uitbreiding kanplaatsvinden; in het stedelijk gebied of ook in de groene gordel (figuur 4).De vijf opties worden elk beoordeeld op de 16 doelstellingen voor duurzameontwikkeling, waarbij een kwalitatieve beschrijving en beoordeling wordtgegeven. Tevens worden in de beoordeling van het ontwikkelingsplan vanThurrock door middel van GIS (kaarten) de effecten, of de mate van duur-zaamheid, in kaart gebracht. Hiervoor worden de indicatoren gebruikt, zo-als het aantal bedrijven per 1000 inwoners, de afstand van verschillendelocaties naar de verschillende voorzieningen zoals winkels, huisarts enscholen, het overstromingsrisico op bepaalde locaties enzovoort. De econo-mische, sociale en milieugerelateerde beperkingen van het plan worden zoinzichtelijk gemaakt (figuur 5).Tot slotNederland is bij uitstek een land waar allerlei keuzes bij elkaar komen,want elke ingreep leidt tot een breed scala aan gevolgen. Daarnaast spelener grote duurzaamheidsvraagstukken als het bijvoorbeeld gaat om hetbereikbaar houden van de Randstad, maar ook de mogelijkheden voor eva-cuaties bij een watersnoodramp, of het behouden van en investeren in eenduurzame agrarische sector in harmonie met een gezonde biodiversiteit.Ook op kleinschaliger niveau spelen vraagstukken waar sociale, economi-sche en milieubelangen bij elkaar komen. Daarnaast wordt veel belang ge-sUsTAinAbiliTy objEcTivEsDe 16 Sustainability objectives voor het beoordelingskader van `Thurrock LocalDevelopment Framework':1. To attain sustainable levels of prosperity and economic growth;2. To increase economic diversity and increase the proportion of skillsrepresented;3. To encourage investment and to ensure that current and future residentswant to live and work within the borough;4. To deliver sustainable patterns of location of development including employ-ment and housing;5. To make the best use of land in the borough, including reuse of previouslydeveloped land;6. To protect and enhance Thurrock's biodiversity and geodiversity, including alldesignated sites;7. To protect and enhance the environment through reducing the emissions ofpollutants;8. Protect and enhance landscape character, local distinctiveness and historicbuilt heritage;9. Ensure that water consumption and water sources can accommodate futuredevelopment;10. To reduce consumption of non-renewable energy sources and to use theavailable natural resources in the most efficient and sustainable manner;11. To achieve a more equitable sharing of the benefits of prosperity acrossall sectors of society;12. Ensure fairer access to services, focusing on the most deprived areas;13. To provide housing to all to all those in the borough in need;14. To reduce crime and the fear of crime;15. To reduce inequalities in health and ensure all current and future residentshave access to health facilities;16. To reduce the amount of waste produced and the amount of waste beingimported.1. Sustainable 2. rosperity 3. Support SO. Housing SO. Sae, inclusive2. rosperity 3. Support SO. Housing SO. Sae, inclusiveCommunities and employment indigenous provision and accessibleand employment indigenous provision and accessiblegrowth businesses, environmentbusinesses, environmentinward investment anddiversification. To make the best use o land in the borough, including reuse o previously developed land.6. To protect and enhance Thurrock's biodiversity and geodiversity.7. To protect and enhance the environment through reducing the emissions o pollutants.emissions o pollutants.8. rotect and enhance landscape character, local distinctiveness and historic built heritage.Figuur 3.Verenigbaarheid van de doelstellingen uit het ontwikkelingsplan van Thurrock (kolommen) en de duurzaamheidscriteria (rijen) in een matrix samengevat.TOETS040815hecht aan participatie en transparantie. Al deze zaken pleiten ervoorom de uitdagingen voor een duurzame ontwikkeling te vertalen in eenintegrale beoordeling waarbij gekeken wordt naar een evenwicht tus-sen people, planet en profit. De ervaringen in Groot-Brittanni? kunnenals basis dienen om te gaan experimenteren met een duurzaamheids-toets. In feite is het slechts een verbreding van de strategische milieu-beoordeling. In dit artikel zijn een aantal belangrijke elementen vooreen duurzaamheidstoets aangedragen:1. Maak een beoordelingskader waarbij people, planet en profit inevenwicht zijn. Neem ook de gevolgen voor toekomstige generatiesmee in het kader.2. Zoek naar de meest duurzame scenario's en alternatieven. Maakdaarbij een onderscheid tussen groei en ontwikkeling.3. Maak gebruik van dezelfde procedure als bij de strategische milieu-beoordeling.4. Geef zo veel mogelijk ruimte voor publieke participatie en maakgebruik van belevingsonderzoek onder belanghebbenden.Een duurzaamheidswaardering heeft tot slot het voordeel dat het eeninstrument is dat kan worden gebruikt om te sturen op de inhoud, hetproces en het netwerk van het planproces;? de inhoud van plannen door het verbinden van samenleving, econo-mie en ecologie;? op het proces door te investeren in participatie en sociale gelijkheid;? en in het netwerk door het realiseren van coalities in plaats vanhindermachten.IS Tiers Query Criteria: Absolute number o sites roportion o sites Total area o sites (ha)1st tierEA Indicative Not in EA in oodzone 1 Not in EA in oodzone 1 ood zone oodzoneoodzoneIn oodzone EA in loodzones 2 3 8 3.2 3.EA in loodzones 2 3 8 3.2 3.National ithin 2 km o 6 78. 11.82ithin 2 km o 6 78. 11.82designated sites proposed siteproposed site2nd tierEnvironmental constraintsSocial constraintsEconomic constraintsFiguur 5Figuur 4homesinurbanareashomesingreenbeltareashomesthatarecommittedhomesthatarebuilt option option option optionoption option option option optionoption option optionoption 1 2 3 418,51000xnumberofdwellings0.3+/-7.57.23.52-34.85.87.23.53.0min4.87.23.53.0+/-4.87.23.5Option 1: Growth Concentrated Within the Urban Areas;Option 2: Grays Urban Fringe Land Release; Most Growth Within Urban Areas;Option 3: Expanded Smaller Settlement; Large Majority Growth in Urban Areas and Green BeltLand Release at Grays Urban Fringe Plus One Other Outlying Settlement;Option 4: Highly Dispersed Green Belt Option: Majority Growth in Urban Area and Green Belt LandRelease in Grays Urban Fringe Plus Other Outlying Settlements Across Borough;Option 5: Business as usual scenario ? Current and future scenario without then adoption of theLDF and in particular the Core Strategy DPD.