TOETS0307BurgErSBESEffEnhETgEvaarvanOvErSTrOmingEnniEThardEnOrmEnEn`flOOdkiTS'hoogwaterbescherminginnederlandenEngeland:deprocedureleovereenkomstenenverschillenkwameninhetvorigenummervanditbladalaandeorde.ditvervolgartikelgaatoverdeinhouden?vooral?hetproces.EeninhoudelijkverschilisdatEngelseplanstudiesbijdeuitwerkingvanalternatievenonderscheidmakeninhettebiedenbeschermingsniveau,terwijlinnederlandseplanstudieshettebereikenbeschermingsniveaujuistopvoorhandvastligt.alshetgaatomhetproces?deomgevingerbijbetrekken?zijnereveneensverschillen.maarh?tverschilisdatdeBritseaanpakvanhoogwaterbeschermingveelsterkerdeeigenverantwoordelijkheidbenadrukt."Wiltuidyllischwonenaande`riverside'?Prima,maarhoudanweleen`floodkit'paraat,enzorgdatuwverzekeringinordeis."roelnijsten,lydiaTuteinnolthenius&marinettemulHOOGWATERFOTO:sxc.hualleenlondenkenteenformelebeschermingtegenoverstromingTOETS030725de overheid doet wat ze kan, maar we kunnen overstromingniet voorkomen; de burger moet daarom zelf zijn zaakjesop het droge houden." Ziedaar het uitgangspunt van de Engelse overheid voor hoogwaterbescherming. De keuzevrijheid die de Brit heeft om ?f idyllisch dicht bij de rivier tewonen, ?f hoog en droog, verlaagt de verantwoordelijkheid van de nationale overheid. Wanneer de burger kiest voor de `riverside', schept dit voordiezelfde burger ook verplichtingen, namelijk zelf nadenken en maatregelen treffen om schade te voorkomen.Dit in tegenstelling tot de Nederlandse situatie, waar de overheden (ministerie van Verkeer & Waterstaat, provincies en de waterschappen) de verantwoordelijkheid dragen voor de droge voeten van de Nederlanders, ook alwonen zij in de diepste polder, meters onder zeeniveau. Dit verschil in benadering werkt door in alle aspecten van het beheersen van overstromingsrisico's. Van wettelijke verankering van veiligheidsnormen in Nederland totzeer expliciete communicatie over overstromingsrisico's en verzekeringentegen overstromingen in Engeland.rolverdelingbetrokkenpartijenDe nationale overheid is in beide landen eindverantwoordelijk voor maatregelen tegen overstroming van grote rivieren en de zee. In Nederland ligtde verantwoordelijkheid voor kleine rivieren en binnendijks waterbeheerbij de waterschappen, in Engeland bij `local authorities' en `internal drainage boards'.In Engeland heeft ??n ministerie, het Department of Environment Foodand Rural Affaires (DEFRA), zowel de hoogwaterbescherming als milieu enlandbouw in haar portefeuille. De ruimtelijke ordening is gedelegeerd aan`local planning authorities'. DEFRA heeft de Environment Agency (EA) alshaar uitvoerend orgaan. Deze EA heeft in het kader van hoogwaterbescherming twee rollen:? In haar eerste rol is de EA hoogwateradviseur bij ruimtelijke plannen voorde `local authorities' en verzorgt ze het management van de overstromingsrisico's. Als hoogwateradviseur adviseert de EA `local authorities'over hun RObeleid en in projecten, bijvoorbeeld bij de planning vanwoonwijken. Deze hoogwateradviezen vertegenwoordigen slechts ??n belang in een gebied en dit ene belang concurreert met andere belangen.De EA kan geen ruimte voor de rivier claimen; ze kan zich niet beroepenop een wettelijk vastgelegde veiligheidsnorm tegen overstroming, zoalsdat in Nederland wel kan. Zo kan er, tegen de zin van de EA, gebouwdworden in een laag liggend overstromingsgebied.DE AUTEURsRoel Nijsten (0152518343; roel.nijsten@rws.nl) is adviseur bij het Trac?/m.e.r. centrum, Dienst Weg en Waterbouwkunde, Rijkswaterstaat.Lydia Tutein Nolthenius (0651515533; Lydia.tuteinnolthenius@dhv.nl)is senior adviseur omgevingsmanagement planstudies bij DHV; toteind 2005 werkzaam bij Rijkswaterstaat Bouwdienst, projectorganisatie Ruimte voor de Rivier. Marinette Mul (0334683174; marinette.mul@dhv.nl) is adviseur planstudies bij DHV.? In haar tweede rol is de EA verantwoordelijk voor hoogwaterbeschermingvan regionaal beleid tot en met uitvoering en onderhoud. De EA is op alleniveaus initiatiefnemer in `flood protection projects'. Er wordt de laatstejaren voor de `flood protection' volgens een planningscyclus gewerkt (ziekader `Engelse planningscyclus'). De EA heeft de ontwikkeling van hoogwaterbescherming grotendeels in eigen hand. De EA maakt de beleidsplannen, de MER'en en de projectplannen en consulteert de regio daarbij.Zij kan daardoor een consistent beleid voeren in de manier waarop hoogwaterbeschermingsprojecten worden voorbereid en uitgevoerd.Bij de Nederlandse PKB Ruimte voor de Rivier zijn drie ministeries (V&W,VROM en LNV), zes provincies en vele waterschappen en gemeenten betrokken. De ministeries zijn namens het kabinet initiatiefnemer; zij hebben dePKB voorbereid. De lagere overheden zijn gevraagd over de PKB te adviseren.Hiertoe hebben zij intensief meegedacht en meegedaan en uiteindelijk eeneigen Regioadvies uitgebracht. Dat advies week op onderdelen af van dePKB. Maar ook maatschappelijke en belangenorganisaties hebben interactief meegewerkt in het proces. Dit heeft uiteindelijk in een recordtijd toteen breed gedragen beslissing geleid. Het hele rivierverruimingspakket van39 samenhangende maatregelen wordt nu door verschillende initiatiefnemers verder uitgewerkt.geennormomoptestaanNederlanders zijn gesterkt door de unieke situatie dat de veiligheidsnormen tegen overstroming in de wet verankerd zijn. Iedereen weet ? k?nweten ? waar hij aan toe is, en kan dan ook eisen stellen aan de inspanningvan de overheid. Dat moet ook wel, gezien de geografische ligging van onsland. Grote delen van Nederland, circa 60% waaronder de gehele Randstad,zouden zonder dijken onder water staan.In Engeland zijn de veiligheidsnormen niet zo expliciet geregeld. Er bestaanindicatieve normen, die in ontwerphandboeken staan. Maar formeel zijn ergeen veiligheidsnormen gesteld. Alleen Londen kent een formele bescherming tegen overstroming van 1/1000 per jaar. Per project wordt een geschiktveiligheidsniveau bepaald.Welketypenalternatieven?In Engeland zijn de alternatieven in planMER en besluitMER erop gerichtwateroverlast te beheersen tegen aanvaardbare kosten. De alternatieven inEngElSEPlanningScycluSEngelandwerktvoor`floodprotection'tegenwoordigmetdevolgendeplanningscyclus:?`catchmentfloodmanagementPlan`(cfmP).ditiseenintegraalplan,eensamenhangendesetbeleidsmaatregelenperstroomgebied(intotaalworden97vandergelijkestroomgebiedenonderscheiden).hetcfmBwordtelkevijfjaarherzien.?`StrategyPlan':eenstrategischplanvoordekomendehonderdjaarmettypenmaatregelenenhunlocatie.Erzijnmeerderestrategischeplannenperstroomgebied.?`ProjectPlan/Schemedesign':eenconcreetontwerppermaatregel.TOETS030726Engelse MER'en beschrijven verschillende beschermingsniveaus. De alternatieven die worden ontwikkeld zijn veelal:1. Niets (aan de kering) doen, laat de rivier de ruimte nemen (`managedretreat').2. Doe het minimum (onderhoud).3. Handhaaf het huidige beschermingsniveau (onderhoud).4. Handhaaf het huidige beschermingsniveau van overstromen in overeenstemming met de verwachte klimaatverandering.5. Verhoog het beschermingsniveau, rekening houdend met klimaatverandering.Het scala van alternatieven is in Engeland dus groot: van actief ruimte geven aan de rivier (als nietstatisch element in het landschap) tot het verhogen van het beschermingsniveau (verlagen van de overstromingskans), rekening houdend met klimaatveranderingen. In elk individueel projectwordt de discussie over de geschikte veiligheidsnorm gevoerd. Sturend indeze discussie is de maatschappelijke kostenbatenanalyse. Afhankelijkvan de te beschermen waarden wordt een veiligheidsniveau gerechtvaardigd. Ook een verlaging van het veiligheidsniveau is een re?el alternatief.De keuze tussen de alternatieven wordt in grote mate bepaald door de(nationale) kostenbatenratio en het landelijk jaarlijks beschikbare budget. Hierdoor verschillen de heersende beschermingsniveaus dan ook opzeer korte afstand van elkaar.HOOGWATERIn Nederland worden de alternatieven alleen op niveau 4 ontwikkeld. Datwil zeggen: alle alternatieven zijn erop gericht het huidige beschermingsniveau minimaal te behouden, ook bij nieuwe klimaatcondities. De discussiegaat over de manier waarop de veiligheid bereikt wordt. Daarbij is in Nederland het geven van land aan de rivier, door lokaal te ontpolderen, een moeilijke zaak. Dit kan alleen als daarmee een ander (groter) gebied in de toekomst beter beschermd kan worden en ondanks klimaatveranderingen aande wettelijke normen kan worden voldaan. In Nederland zijn noodoverloopgebieden controversieel. In Engeland bestaan `washlands' die bij hoogwateroverstromen. Bovenstrooms bij Lincoln ligt er bijvoorbeeld ??n. Met degrondeigenaren, veelal boeren, is een financi?le regeling getroffen voor tijdelijk gebruik van hun land als retentiegebied.Beide landen proberen de kans op overstromen te verminderen door ruimtete geven aan het water. Maar voor beide is het lastig die ruimte te vinden. DeNederlandse staat heeft daarom veiligheid tegen overstroming als geldigereden voor onteigening van grond in de wet opgenomen.deomgevingerbijbetrekkenIn het proces waarin de `flood protection projects' worden voorbereid (ziekader `Engelse planningscyclus') betrekt de EA haar stakeholders op tweemanieren: via een stuurgroep en via een schriftelijke commentaarronde. Deprojecten worden georganiseerd met een projectteam en een stuurgroep.Het projectteam maakt de producten: het MER en het Catchment Flood Management Plan (CFMP), Strategy Plan en Project Plan/Scheme Design. In destuurgroep zijn belangrijke stakeholders verenigd, zoals gemeenten en debelangrijkste belangengroepen. De stuurgroep geeft technische en inhoudelijke bijdragen aan het product (bijvoorbeeld het CFMP) en zorgt voordraagvlak bij haar bestuurders. De MERclub van de EA stelt interne richtlijnen op voor elk MER; deze zijn niet openbaar. Tussen en eindproductenworden, conform de wettelijke vereisten, ter informatie en voor commentaar voorgelegd aan de omgeving. De EA vraagt de omgeving bij het opstellen van een CFMP met een planMER drie maal om commentaar en feedback: bij `scoping', `draft` en `final plan'. Naast de lagere overheden, buurtschappen en maatschappelijke organisaties wordt ook het publiek om commentaar en feedback gevraagd. Dit gebeurt, vanwege het grote aantal stakeholders, schriftelijk aan de hand van vooraf geformuleerde vragen, waarbijook ruimte is voor eigen vragen en opmerkingen. Uiteindelijk worden allestakeholders ook weer op de hoogte gebracht van monitoring en evaluatie.FOTO:sxc.huruimtevoorderivierinEngelandmOgElijkhEdEndiEruimTEaandEriviErgEvEnrivierverruimendemaatregelenzijnerinnederlandvooralopgerichtdeafvoercapaciteit(zoveelmogelijkinhetwinterbed!)tevergroten,zoalsdirectlangsderivierdooruiterwaardvergravingenkribverlaging,ofbinnenwaartsdepolderindoorontpoldering,dijkverleggingen/ofhoogwatergeulen.inEngelandrichtendemaatregelenzichopwaterbergenenhetvergrotenvandeafvoercapaciteit.Zowordenbovenstroomseretentiegebiedeneninfiltratiezonesinstedenaangelegdennevengeulen(`riverchannels')gegraven.TOETS030727De omgeving wordt dus intensief betrokken en kan zowel meedenken metals reageren op de plannen.Ook in Nederland kent de m.e.r.procedure vastgelegde inspraakmomenten,waarop de omgeving kan reageren. Daarnaast adviseert de onafhankelijkeCommissie m.e.r. over richtlijnen en de kwaliteit van het MER. Deze adviezen zijn openbaar; dit biedt burgers en andere partijen zekerheid. De Commissie houdt rekening met inspraakreacties in haar advies.In het geval van de PKB Ruimte voor de Rivier hebben de stakeholders, behalve tijdens de formele inspraakmomenten, ook intensief meegedacht inde ontwikkeling van alternatieven. De regionale overheden gaven hun eigen Regioadvies over de aanpak van het hoogwaterprobleem aan de staatssecretaris van Verkeer & Waterstaat. Er zijn ontwerpsessies uitgevoerd mettientallen vertegenwoordigers van regionale overheden, organisaties enburgers. Deze vorm van ontwerpend plannen bestond uit:? gezamenlijk inventariseren van mogelijkheden en zoeken naar integraleoplossingen;? met kaarten en tekeningen inzicht geven in de ruimtelijke gevolgen vankeuzes;? samen prioriteren, voorkeuren, strategie?n of maatregelpakketten vaststellen.Over deze aanpak waren deelnemers en bestuurders enthousiast: zij vondenhet effectief voor het proces en de besluitvorming. Bovendien heeft dit proces zowel het Rijk en de regio, alsook beleid en uitvoering, dichter bij elkaargebracht. Het ontwerpproces is gebruikt om gemeenten, organisaties enburgers het probleem te laten begrijpen. En gezamenlijk naar oplossingente werken. Zo zijn met gemeenten ontwerpsessies gehouden over de soorten locatie van maatregelen. Zo ontstond begrip waarom de ene gemeenteeen maatregel kreeg, terwijl andere gemeenten daar de bescherming vangenoten. Op deze manier heeft de projectorganisatie Ruimte voor de Riviergebouwd aan het vertrouwen van de lagere overheden en burgers in de gedegen aanpak van een nationale bedreiging. Dit is van belang omdat hetRijk voor de uitvoering van de maatregelen afhankelijk is van de regionaleoverheden.Sterk gesteld heeft de werkwijze in Engeland het karakter van stakeholderconsultatie en heeft de werkwijze bij het Nederlandse Ruimte voor deRivierprogramma het karakter van stakeholderbetrokkenheid.h?tverschil:eigenverantwoordelijkheid!De Engelse overheidscommunicatie naar het publiek is er sterk op gerichthet risicobewustzijn te vergroten en de eigen verantwoordelijkheid te benadrukken. De overheid doet wat zij kan, maar kan overstromingen niet voorkomen; de burger moet zichzelf kunnen redden. De overheid betaalt ookg??n schadevergoeding bij overstromingen. De Engelse burger kan zich weltegen overstromingsschade verzekeren. Om zicht te krijgen op overstromingsrisico's kunnen `floodmaps' worden geraadpleegd op internet. Verzekeringsmaatschappijen maken zeer actief gebruik van dergelijke `floodmaps'. Opvallend is dat burgers en ook lokale overheden dit in minderemate doen. Net als in Nederland worden ook in Engeland wijken gepland opplekken die gevoelig zijn voor hoog water.De EA voert sinds 1998 een campagne om het overstromingbewustzijn tevergroten. Maar die heeft naar eigen zeggen vooralsnog tot te weinig beFOTO:EnvirOnmEnTAgEncydeEnvironmentagencyvoertsinds1998eencampagneomhetoverstromingsbewustzijntevergroten,bijvoorbeelddoordegevolgenvaneenoverstromingindringendinzichtelijktemaken.adviesvandeEnvironmentagencyvoorBritseburgersdieineen`floodriskarea'wonen:makEaflOOdkiT.TOETS030728wustzijn bij de bevolking geleid: "Mensen willen het niet weten, omdat zijvrezen voor verlaging van de huizenprijzen en verhoging van verzekeringspremies." Aanleiding voor de campagne waren de ernstige overstromingenvan 1998 en het besef dat overstromingen nooit volledig zijn te voorkomen,wel te beheersen. De campagne geeft feitelijke informatie: wat zijn uw risico's, welke gebieden lopen gevaar, wat moet en kunt u zelf doen? Er is eenwebsite gemaakt met de aanduiding van overstromingsgebieden per postcode en een waarschuwingssysteem dat iedere 15 minuten wordt geactualiseerd.Daarnaast wordt de industrie gestimuleerd producten te ontwikkelen diede zelfredzaamheid vergroten. Voorts worden op de website en in een rondrijdende informatiebus tips gegeven om zelf de schade te verminderen, bijvoorbeeld door schotten voor de deur te plaatsen, stenen vloeren te leggenen apparatuur en stopcontacten op veilige hoogte aan te brengen. Ook bestaat er een `flood kit', die je klaar moeten hebben staan. Zo'n `flood kit' zouonder meer een EHBOdoos, eten, zaklamp, radio, rubber handschoenen eneen fototoestel moeten bevatten.De campagne begon voorzichtig, maar wordt steeds confronterender en directer. Zo verzamelt de EA de adres en gsmgegevens van burgers in `floodrisk areas' om gerichte waarschuwingen te kunnen sturen. Ook laat de EAmet een levensgrote kamer de gevolgen van overstroming zien. De hardsteboodschap, die nu moet worden gegeven, is dat door recente beleidsverandering sommige delen van de kust niet meer worden onderhouden en beschermd tegen hoog water, zogenaamd `managed retreat'. Dit beleid betekent dat mensen hun huis verliezen als gevolg van kusterosie.De Nederlandse overheid richt haar communicatie op haar wettelijke taakte beschermen tegen overstroming. Zo is de langjarige campagne `Nederland leeft met water' erop gericht de noodzaak te onderbouwen van demaatregelen die de overheid moet uitvoeren om de veiligheid tegen overstroming te vergroten en wateroverlast te verminderen. Daar waar de EA inEngeland heel duidelijk de verantwoordelijkheid voor het beperken van waterschade bij de burger legt, gebeurt dat in Nederland niet. Het merendeelvan de Nederlandse burgers is zich, ondanks de lage ligging van ons land,niet bewust van overstromingsrisico's. Daarnaast hebben de Nederlanderseen grenzeloos vertrouwen in de bescherming door de overheid. Maar ookin Nederland ?s gebouwd en w?rdt gebouwd in overstromingsgevoelige gebieden. Zonder heldere informatie rekent de bewoner daar ook op schadeloosstelling door de overheid. Een saillant verschil is ten slotte dat Nederlandse burgers zich n?et kunnen verzekeren tegen overstromingsschade.resum?We maken de balans op. Het verschil in grondhouding van de Nederlandseen Engelse overheid bepaalt de aard van de alternatieven bij hoogwaterbescherming. In Nederland is de hoofdkeuze: op welke manier behouden wehet beschermingsniveau? In Engeland is de hoofdkeuze: welke mate vanoverstromingsbescherming is voor dit gebied gerechtvaardigd?In Nederland zijn alle belanghebbenden intensief betrokken bij de ontwikkeling van alternatieven in het programma Ruimte voor de Rivier. Deze extra inspanning heeft snel tot een gedragen besluit geleid en heeft de weggebaand voor de uitvoering van de maatregelen door de lokale overheden.De Engelse focus op eigen verantwoordelijkheid voor de burger leidt tot helderheid over overstromingsrisico's. Wanneer actie van de burger wordt verwacht, moet de boodschap niet te voorzichtig gebracht worden. Deze helderheid over de rol van de overheid en de burger heeft ruimte geschapenvoor producten als verzekeringen en `flood kits'.HOOGWATERFOTO:sxc.huTiPSvOOrPrOjEcTlEidErS?Zorgdatstakeholdershetprobleemendeoplossingenbegrijpen.?Ontwerpenddiscussi?renmetstakeholdersgenereertdraagvlak.?Weeshelderoverwatmensenmogenverwachten(bijvoorbeeldquabeschermingdoordeoverheid).?doordeaanlegvanwijkenopde`verkeerdeplaats'kandebeschermingtegenoverstromingdalen.Zorgervoordatdewaterbeheerderzosnelmogelijkinhetplanprocesbetrokkenwordteneenwatertoetsuitgevoerdwordt.`Ontwerpendplannen'.inhetgevalvandePkBruimtevoorderivierzijnontwerpsessiesuitgevoerdmettientallenvertegenwoordigersvanregionaleoverheden,organisatiesenburgers.