De urgentie om steden voor te bereiden op hitte wordt onderkend, maatregelen liggen op de plank. Toch ontbreekt een eenduidige beoordelingsmethodiek om de noodzaak en (kosten)effectiviteit te toetsen. Hierdoor kan geen goede afweging worden gemaakt, wat leidt tot een impasse in het nemen van maatregelen. Een recent ontwikkelde methode brengt daar verandering in. In samenwerking met Wageningen Universiteit en het KNMI heeft Witteveen+Bos de UCAM-methode (Urban Climate Assessment & Management) ontworpen. Cruciaal onderdeel hierin is de wijze waarop hitte wordt beoordeeld. Dit artikel gaat in op de beoordeling van hitte in een stad volgens de UCAM-methode, waarmee hitte een volwaardige plek kan krijgen in de ruimtelijke planvorming.
TOETS021518KLIMAATADAPTATIEHOE BEOORDELEN WEHITTE IN STEDEN?De urgentie om steden voor te bereiden op hitte wordt onderkend, maatregelen liggen op de plank. Tochontbreekt een eenduidige beoordelingsmethodiek om de noodzaak en (kosten)effectiviteit te toetsen.Hierdoor kan geen goede afweging worden gemaakt, wat leidt tot een impasse in het nemen van maatre-gelen. Een recent ontwikkelde methode brengt daar verandering in. In samenwerking met WageningenUniversiteit en het KNMI heeft Witteveen+Bos de UCAM-methode (Urban Climate Assessment & Manage-ment) ontworpen. Cruciaal onderdeel hierin is de wijze waarop hitte wordt beoordeeld. Dit artikel gaat inop de beoordeling van hitte in een stad volgens de UCAM-methode, waarmee hitte een volwaardige plekkan krijgen in de ruimtelijke planvorming.Ronald Groen en Jochem KlompmakerMETHODE TOONT GEZONDHEIDSRISICO'S HITTE OP WIJKNIVEAUSteden zullen zich moeten aanpassen aan een warmer klimaatmet meer weersextremen. Naast de meer ingeburgerde natteadaptatie, het voorkomen van overstromingen, piekneerslagaf-voer en tekorten bij langdurige droogte, is ook steeds meer aan-dacht voor droge adaptatie. Hieronder wordt een range aan tem-peratuurgerelateerde effecten geschaard die nadelig kunnen uitwerken opde volksgezondheid en het functioneren van de maatschappij. Behalve eengeleidelijke gemiddelde opwarming, wordt door het KNMI met name ge-waarschuwd voor de extremen: hittegolven die vaker voorkomen, langerduren en intenser zijn. In vergelijking met rurale gebieden wordt in stedenmeer warmte vastgehouden door het zogenoemde hitte-eilandeffect UrbanHeat Island (UHI). Dit brengt in steden dan ook extra gezondheidsrisico'smet zich mee. Tel daar een hogere bevolkingsdichtheid bij op en conclu-deer dat steden zich moeten voorbereiden op een extra verhoogd gezond-heidsrisico door hitte.DE AUTEURSJochem Klompmaker MSc (06-29283143, jochem.klompmaker@witte-veenbos.com) en ir. Ronald Groen (06-20014415, ronald.groen@witte-veenbos.com) zijn beiden werkzaam als adviseur Klimaat, Lucht en Ge-zondheid bij Witteveen+Bos.TOETS021519De stedelijke omgeving zorgt dus voor extra hitte en daarmee voor hogeregezondheidsrisico's. De mate waarin is afhankelijk van de fysieke eigen-schappen van een wijk en is dus be?nvloedbaar door maatregelen die ineen wijk worden toegepast. Dit betekent dat een beoordeling in ruimtelijkeplanvorming mogelijk is en ook dat het zinvol is om in planvorming reke-ning te houden met het aspect hitte.BeoordelingsindicatorenVoor de beoordeling van hittegerelateerde gezondheidsrisico's is het cruci-aal om te beschikken over een objectief vast te stellen indicator. Wanneerwordt gesproken over hittestress, ligt het voor de hand te kijken naar degevoelstemperatuur. Deze gevoelstemperatuur hangt af van temperatuur,straling, wind en vochtigheid. Een ongunstige combinatie van deze facto-ren leidt tot een minder comfortabel gevoel.Als indicator voor gezondheidseffecten is de gevoelstemperatuur echterminder geschikt. Mensen kunnen de gevoelstemperatuur zelf gemakkelijkbe?nvloeden, bijvoorbeeld door kleding of door schaduwrijke plekken op tezoeken waar de wind waait. Gevoelige bevolkingsgroepen zullen dit danook zeker doen tijdens een warme periode.Een betere indicator voor de relatie tussen blootstelling aan hitte en ge-zondheidseffecten, is de etmaalgemiddelde temperatuur4, 5). De etmaalge-middelde temperatuur geeft een goede weerspiegeling van de piekbloot-stelling en de afkoelingsperiode samen. Tijdens een afkoelingsperiodekunnen mensen herstellen van piekblootstelling aan de hogere temperatu-ren overdag4). Is de temperatuur tijdens een afkoelingsperiode echter hoogdan is het aannemelijk dat mensen minder goed herstellen en dus vatbaar-der zijn voor hitte. In noordwest Europa stijgt de mortaliteit significant bijeen overschrijding van een etmaalgemiddelde temperatuur van ongeveer21,5 ?C4). Elke graad overschrijding boven deze drempeltemperatuur resul-teert in een toename van de sterftekans (mortaliteit) met circa 2,1%4).Gezondheidseffecten van hitteUit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de hittegolf in Europa in 2003ongeveer 45.000 extra sterfgevallen veroorzaakte1). Ook de hittegolf in2006 zorgde in Nederland en Belgi? voor ernstige gezondheidseffecten.Deze periode resulteerde in 1000 (Nederland) en 940 (Belgi?) hittedoden(extra sterfte die aan de hittegolf is gerelateerd2). Naast verhoogde sterftezijn er nog tal van andere gezondheidseffecten die kunnen optreden doorblootstelling aan hitte. Deze effecten kunnen het best worden weergegevenin een piramide (fig. 1). De extra sterfte die optreedt tijdens een hittegolf iswat betreft het aantal getroffen personen, een klein deel van de piramidevan totale gezondheidseffecten die optreden. Dit is echter wel het effectdat het meest concreet wetenschappelijk is onderzocht. Het is aannemelijkdat in omstandigheden met een hogere sterfte de overige gezondheidsef-fecten navenant hoger zullen zijn. Dit impliceert dat mortaliteit een goedeindicator is voor de totale piramide.Grip op hitte?De temperatuur in de stad tijdens een hittegolf wordt voor een belangrijkdeel bepaald door weersomstandigheden, welke zich op veel grotere schaalafspelen. Deze oorzaak van hitte is niet be?nvloedbaar door maatregelen ineen stad. Wel is het van belang te weten dat de klimaatscenario's aantonen,dat in de toekomst hittegolven vaker zullen voorkomen, langer zullen du-ren en in kracht zullen toenemen.In steden wordt extra warmte vastgehouden door het UHI. Hierdoor is hetin steden warmer dan in de rurale omgeving; vooral 's avonds en 's nachtsis het met gemak vijf tot acht graden warmer. De fysieke eigenschappenvan een wijk spelen hierin een grote rol; een wijk met bijvoorbeeld veelgroen koelt 's avonds en snachtss≠l≤renmeerafdaneenwijkmetwei-niggroen.Proportionofpopa̲tionaffectedPrematuremortalityHosπtaladmissionsEmer≥ncydepartmentvisitsVisits→doc→rRestrictedactivityreducedperformanceMedicationuseSeverityofhea<heffectSymp→msPhysiologicalchan≥s∈cardiovasca̲rsystemImpairedpm̲onaryfunctionSubcl∈ical(⊂t≤)effectsFig∪r1.Deernstvan≥zondheidseffecten31InternationalStrategyforDis∗erReduction(ISDR),Heatwave∈Euro-pe∈2003,≠wdatashowsItalyasthemostaffectedcountry,2003.2InternationalStrategyforDis∗erReduction(ISDR),ThreeEuropeancountriesamongthe⊤tendeadliestdis∗ersof2006.UNISDR200701,2007.3WHOEurope,AirQualityGui∂∈es-GlobalUpdate2005,2006.4Hajat,S.,Kovats,R.S.,Atk∈son,R.W.,enHa∈es,A.,Impactofhottem-peraturesondeath∈London:atimeseriesapproach.JournalofEπde-miologyandComμnityHea<h,56(5),367-372,2002.5Armstrong,B.G.,Chalabi,Z.,Fe∩,B.,Hajat,S.,Kovats,S.,Milojevic,A.,enWilk∈son,P.,Theassociationofmortalitywithhightemperatures∈atemperateclimate:EnglandandWa≤s.JournalofEπdemiologyandComμnityHea<h,jech-2009,2010.Stedenmoetenzichaanpassenaanweersextremen.KLIM∀TADAPTATIEconsensusblijktdatbepaaldeconcentratieniveausrisicovolzijn(tabel1).Tevenssluithetonderscheiddatdaar∈wordt≥maaktmetbetrekk∈g→tdekwetsbaarheidvanbevolk∈gsgroepen,aanbijderisico′svanhie.Dever≥lijk∈gvanderisico′svanhetUHImetded∞rdeEU≥stelderichtlij≠nv∞rozon,≤verdedehie-∈dexop∈tabel2.HetrisicovandeTOETS021520Dehie-∈dexOmhetrisicovanhetUHItebe∞r∂en,is∈hetUCAM-projecteenver≥-lijk∈g≥maaktmethetrisicovanozon.Deconcentratieozonis≠talstemperat∪reenei≥nschapvandeluchtdiebijkortdurendebl∞tstell∈gaanho≥concentratieseenrisicovormtv∞rde≥zondheid.DeEuropeseUnieheeftrichtlij≠nop≥steldv∞rdeconcentratieozon,waaruiteenWATISUCAMUCAMstaatv∞rUrbanClimateAssessment&Mana≥mentenbiedteen∈strumentariumomopwijkniveautebe∞r∂en∈hoeverrehie≥re-lateerde≥zondheidsrisico′saandeordezijn.Hier∈zijntweeonderde-≤nteonderscheiden.Indeeersteplaatsisdathetkwantificerenvandeeffecten.Hier→eis∈hetUCAM-projecteenstandaardrekenmethodeontwikkelddiewordtbe-heerdd∞rWie∨n+BosenWUR-MAQ(Wa≥n∈≥nUR-MeteorologyandAirQualitiyGroup).Dezemethodeis≥baseerdopmodelbereken∈-≥nvande∈vloedvanversχl≤ndebebouw∈gstypenenwijkparame-tersopdegt√evanhetUHI(zoalsweerkaatsingsvermo≥n,percenta≥groen,etc.).Dezerest̲atenzijn≥koppeldaanwetenschappelijkeken-nisover≥zondheidseffectenvanbl∞tstell∈gaanhie.Grafiek1≥eftde≥siμ≤erdetemperat∪rop2mh∞>eweer≥durendededag.Deafbeeld∈gillustreertdeversχl≤nals≥volgvanversχl≤ndegroen-percenta≥sbijeenzelfdewijktype.Hettweedeonderdeelishetbe∞r∂envanderisico′s.Hier→eisdebe-∞r∂∈gswijzeontwikkeldzoalsbeschreven∈ditartikel.Dezeisonaf-hankelijk(envrij)te≥bruiken∈hiestudies.Hetdoelhiervanisee≠enduidigenuniformbe∞r∂∈gskaderv∞rhetaspecthie.MetdeUCAM-rekenmethodeku∩eneffectenvanuiteenlopendemaatre-≥≤nwordenberekend.Grofwegku∩endezewordenonderverdeeld∈groen(ve≥tatie),blauw(water),grijs(aanpassingaan≥bouwen)en≥el(e≠rgie,airco′s).Deeffectiviteiten→epasbaarheidvandezemaatre≥-≤nku∩ensterkversχl≤nperlocatie.DeUCAM-methodemaakt∈-zichtelijkofen∈welkematemaatre≥≤n≤iden→teenverminderdri-sicoophie≥relateerde≥zondheidseffecten.Temperat∪r∈∇encelciustijd∈uren0:00:006:00:0012:00:0018:00:000:00:006:00:0012:00:0018:00:00333129272523211917150%groen25%groen50%groen75%groen100%groenGrafiek1.ozonbeschrijv∈gstreefwaarde120?gm3(8-∪rs≥mid∂de,overschrijd∈gopdekortetermijnis→e≥staan→tnogmaximaal25da≥nperjaar,≥mid∂doverdriejaar)Eenniveaudatisv∗≥steldmethetdoelomscha∂ijke≥vol≥nv∞rdemenselijke≥zondheidenofhetmilieuals≥heeltevermijden,tev∞rkomenofteverminderen.Hetmoetv∞rzovermo≥lijkb∈≠neenbepaaldetermijnwordenbereikt.∈formatie-drempel180?gm3(∪r≥mid∂de)Eenniveauwaarbovenkorts→ndi≥bl∞tstell∈geen≥zondheidsrisico∈houdtv∞rbijzonderkwetsˉebevolk∈gsgroepenenv∞rwieeenonmid∂lijkeen→ereikende∈formatiev∞rzien∈gn∞dzakelijkisalarmdrempel240?gm3(∪r≥mid∂de)Eenniveauwaarboveneenkorts→ndi≥bl∞tstell∈grisico′s∈houdtv∞rde≥zondheidvandebevolk∈gals≥heelenwaarvanbijhetbereikenonmid∂lijkstappendie≠ntewordenondernomenTabel1.Ded∞rdeEUop≥stelderichtlij≠nv∞rozonTOETS021521streefwaardevanozonisovereenkomstigmethetrisicovaneenetmaal≥-mid∂deUHIvan1?C(mitsdeetmaal≥mid∂detemperat∪rho≥risdan21,5?C).Hetrisicovande∈formatie-endealarmdrempelcorrespon-deertmethetrisicovaneenUHIvanrespectievelijk2?Cen3?C.UrbanClimateAssessment&Mana≥mentDeUCAM-methode(UrbanClimateAssessment&Mana≥ment)iseenme-thodediede∈vloedvande∈Nederlandmeestv∞rkomendeste∂ijkeom≥v∈≥nophie≥relateerde≥zondheidsrisico′s∈beeldkanbren-≥n.Demethodebiedteenhouv∗bijdebe∞r∂∈gvandeernstvandezerisico′s.Hiermeeiseenduidigv∗testel≤nwa∩eereensituatiealsonaeptabelmoetwordenbeschouwdenwa∩eerhetn∞dzakelijkisomadaptievemaatre≥≤nte≠men.Tevens≥eftdemethode∈zicht∈mo≥lijkeoplossin≥nophet≥biedvanplanologischeverander∈≥n.Zokandemethodedui∂ijkheid≥venofhetplaatsenvanextragroen∈eenwijkeffectiefisen∈welkemateextragroenmoetworden≥plaatstombijv∞rbeeldeenUHIk≤∈erdan2?C(categorie1,aeptabel)terealiseren.Hierd∞r≥eftdemethodees-senti?≤∈formatieombesluitvormingenafweg∈≥n∈deruimtelijkeorden∈gteondersteu≠ntenaanzienvandeste∂ijkehieprob≤matiek.UCAM-methode∈m.e.r.Hieiseenbelangrijkaspectvanklimaatadaptatie∈steden.Erwordenmeer,extremeenlangduri≥hiegolvenv∞rspeldwaard∞rdekansoϕe≥relateerde≥zondheidsrisico′sstij>.Daarna∗zor>deste∂ijkeom≥v∈gv∞rextrahie.Dematewaar∈isafhankelijkvandefysiekeei≥nschappenvaneenwijk,dusbe?nvloedbaard∞rmaatre≥≤ndie∈eenwijkworden→e≥p∗.Dithoudt∈datreken∈ghoudenmethiee≠enbe∞r∂∈g∈ruimtelijkeplanvormingz∈volzijn.Om∈eenm.e.r.meeraandachtte≥venaanklimaatadaptatietijdensdeafweg∈≥nenbesluitvorming∈deruimtelijkeorden∈g,kandeUCAM-methodeuitkomstbieden.Demethodemaakthetmo≥lijkomhetUHIvaneenwijktekwantificerenendeeffectenvanadaptievemaatre≥≤ntebepa≤n.Daarna∗ku∩endeeffectenvanhieeenduidigwordenbe∞r-deeldmetdemethode.Debasishierv∞rwordt≥bodend∞rdehie≥re-lateerde≥zondheidsrisico′stever≥lijkenmetdekortetermijn≥zond-heidsrisico′svanozon.DeUCAM-methodebiedtdemo≥lijkheidomhetaspecthie∈dehuidi≥situatie,eenau→nomeontwikkel∈geneenplansituatietebe∞r∂en.Daarmeeisdemethode≥sχktomteworden→e≥p∗∈eenmilieuef-fectrapporta≥.Hiegolvenheenna∂i≥≥zondheidseffectenv∞rrisicogroepencategorieetmaal≥mid∂deUHI(?C)omschrijv∈g0.0-1comfortabel≥en∈vloed,≥enextrarisico′svande≥bouwdeom≥v∈gI.1-2aeptabelbeperktextrarisicod∞rbebouw∈gsinvloed(aeptabel→t25da≥nperjaar)II.2-3risicovo≤xtrarisicod∞rbebouw∈gsinvloedv∞rbijzonderkwetsˉebevolk∈gsgroepen(ver≥lijkbaarme→verschrijd∈g∈formatiedrempelO3)III.>3onaeptabe≤xtrarisicod∞rbebouw∈gsinvloedv∞rde≥zondheidvandebevolk∈gals≥heel(ver≥lijkbaarmetoverschrijd∈galarmdrempelO3)Tabel2.Dehie-∈dexzoalsop≥steld∈hetUCAM-projectHetrapportmetnaderebeschrijv∈gen→elicht∈gopdeUCAM-metho-deisbesχkbaarviahp:/www.wie∨nbos.nlnlUCAM.URGENTIEDeCommissiem.e.r.onderkentdeur≥ntievanklimaatmaatre≥≤nenadviseertdan∞komklimaatadaptatieonderdeeltelatenzijn∈deaf-weg∈genbesluitvorming∈deruimtelijkeorden∈g.Dehandreik∈gKlimaataspecten in planm.e.r. voor structuurvisies' is opgezet om kli-maat een plek te geven in structuurvisies. Ook het ministerie van Infra-structuur en Milieu onderkent de urgentie en heeft de Handreik∈gv∞rdeuitvoer∈gvaneenStresstestKlimaatbestendigheid′latenontwikke≤n.Dezestresstestbe-vatdekwetsbaarheidsscanendeadaptatiepla∩∈genzijnbedoeldomeerst∈zichttekrij≥n∈dekwetsbaarheidvanlocatiesv∞rklimaat-verander∈g.Vervol≥nskanmeerverdiependenconcretiserendwor-denna≥gaanhoeeffectiefmaatre≥≤nzijnenhoedeuitvoer∈gzo∨lmo≥lijkkanwordenmeegekoppeld' met onderhouds- en herin-richtingsactiviteiten.
Reacties