Jan van de Venis is waarnemend Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties. Zoals hij zelf zegt een soort waakhond voor de rechten van mensen die nog geboren worden. Een opdracht die hij vergelijkt met de bouw van een kathedraal. 'Over je eigen leven heen, zorg je dat de kinderen van de toekomst ook in een mooie schone wereld leven.'

De benoeming van Jan van de Venis als Ombudspersoon komt voort uit Springtij, het jaarlijkse congres voor Duurzaam Nederland. In een gloedvol betoog wist hij in 2016 de 700 mensen in de zaal enthousiast te krijgen voor een stem, die de toekomstige generatie vertegenwoordigt. De reactie was: ‘Jij zou het moeten doen, want jij maakt je er nu al sterk voor!' Met deze brede steun startte Jan als waarnemend Ombudspersoon.

Ombudspersoon voor de toekomstige generatie is dus nog geen officiële functie. Adviezen van Jan zijn ook niet bindend. ‘Wordt de functie wél formeel, dan solliciteer ik. Tot die tijd houd ik toezicht namens de toekomstige generaties,’ verklaart Jan. Zijn ombudsfunctie valt onder de NGO Lab Toekomstige Generaties. Meerdere methodes en initiatieven voor de toekomst komen hier samen, zoals ‘rechten voor de natuur’ (zie artikel elders).

Wat maakt dat Jan als bijna 50-jarige jurist geschikt is als stem van toekomstige generaties? ‘Je moet verder durven denken dan je eigen bestaan. Iedereen die positief bouwt aan de toekomst, geeft iets door voor de wereld na ons.’ Nieuw vindt hij dat niet, want ook in de middeleeuwen werkten generaties van bouwkundigen aan kathedralen die er nu nog staan. ‘Natuurlijk wisten ze dat ze zelf nooit in deze kerk zouden zitten. Ze deden hun werk voor generaties na hen.’

Op een VN-top merkte Jan dat de Hongaarse ombudsman mandaat heeft via de Grondwet. Zelf hamert hij vanuit het Lab op een nieuwe welzijnswet voor toekomstige generaties. ‘Veel mensenrechten benoemen de toekomstige generaties. Via het recht op water moeten waterbronnen nu al schoon blijven.’ In die lijn wil hij ook het mensenrecht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu in de grondwet verankerd hebben.

Niet alleen de wet, maar ook gewoontes van inheemse volkeren helpen hem. ‘Met inleefoefeningen haak ik daar op in en wakker oude gevoelens aan bij bedrijven en overheden om te kijken naar hun opgaven voor de toekomst. Het gaat erom dat mensen inzien hoe belangrijk het is om een goede voorouder te zijn. Dat draag ik uit in de media. In april bieden wij namens 25 organisaties hierover een manifest aan de Tweede Kamer aan.’

In de projecten waar Jan aan meewerkt ontstaan mooie kansen. Zo lukte het hem om boeren op Texel samen te laten dromen van een toekomst, waarin een eerlijke prijs en balans met de natuur normaal is. ‘Nu werken ze samen in een lerend netwerk, waarin een gezonde bodem voorop staat. De tools van het Lab gebruik ik om nu samen te werken aan een mooie toekomst. Dit soort dromen breiden we uit naar klimaat, luchtvervuiling of inclusie.’

Jan verwacht dat een toekomsteffectrapportage helpt om bij grote ruimtelijke ontwikkelingen de gevolgen voor toekomstige generaties mee te wegen. ‘Maak meetbare punten om een beeld van de toekomst te tonen. En besef ook dat het niet vrijblijvend is.’ Een manco is volgens hem dat politici vaak vergeten waaraan ze zich via VN-verdragen hebben verbonden. ‘In de 4-jaarlijkse mensenrechten beoordeling tikte de Verenigde Naties Nederland op de vingers omdat te weinig toegezien wordt op Nederlandse bedrijven dat ze zich aan mensenrechten houden. Ook houden internationale bedrijven hier niet genoeg rekening met toekomstige generaties.’

Het valt Jan op dat overheden in langlopende studies de onderzochte thema’s vaak niet in samenhang beoordelen. ‘Terwijl het juist het geheel is, waardoor landschap en natuur aan de waan van de dag zijn overgeleverd. Wat voor voorouders zijn wij als wij stikstof, klimaat en waterkwaliteit nu niet goed aanpakken? Ook op wereldniveau gaan we het niet redden met onze aparte agenda’s en het bestrijden van symptomen. Als mensheid moeten we binnen de grenzen van de planeet blijven om deze gezonder door te geven.’

Tot zijn plezier ziet hij dat buitenlandse ombudsmannen toch ook met bewondering naar Nederland kijken. ‘Dat gaat over de manier waarop wij met bedrijven of grote projecten werken. Ingenieurs schakelden mij in bij een groot dijkherstelproject. Zij vroegen hoe ze goed met belangen van toekomstige generaties rekening konden houden. Hoe kunnen ze hen een toets, spreekstem of een voogd toekennen? Het zijn grote vragen die ons verder brengen: Waar komen we vandaan? Met wie en wat verbinden we ons vandaag? En waar willen we naar toe?’