TOETS031121grOTEJuridiSchEimpacT,vEElOnzEkErhEdEnvErgETEnSTikSTOf-brOnnEniidepositievanstikstofverbindingenindaarvoorgevoeligenatura2000-gebiedendreigtplannenvoorwegen,bedrijventerreinenenandereontwikkelingentedwarsbomen.recentevoorbeeldenzijndeuitsprakenvanderaadvanStatevanmei(tweekolencentralesopdemaasvlakte)enaugustus(kolencen-traleenvaargeulEemshaven),waaruitopnieuwblijktdatineenoverbelastesituatieextrastikstofdepositie,hoekleinook,nietistoegestaan,danweldatdeeffectenzorgvuldigmoetenwordenonderzocht.inToets2010/3isdeaandachtgevestigdop`vergetenstikstofbronnen'diegeschiktkunnenzijnalssalderingsmaatregelindergelijkesituaties.voortschrijdendinzichtennieuwegegevensmakenhetmogelijkennoodzakelijkdegetallenvoorbeeldenindatartikeltenuanceren.Ericvanderaaenlexruniastikstofhet artikel over de vergeten stikstofbronnen in Toets 2010/3plaatst de problematiek van de stikstofdepositie in Natura2000-gebieden in een interessant perspectief. Het artikelgaat in op het gevolg van de aanleg van rijksweg A74 voor dedepositie van stikstof in het Natura 2000-gebied Boschhuizer-bergen. De nieuwe A74 leidt tot extra verkeer op de A73 nabij Boschhuizer-bergen en dus tot een toename van de depositie van stikstof. Inmiddelsheeft de Raad van State een uitspraak gedaan over deze weg. In de proce-dure heeft de stikstofdepositie geen rol gespeeld. In zekere zin is dat jam-mer, omdat nu geen jurisprudentie is ontstaan over de aanpak die bij deA74 is gevolgd.Doel van het artikel was de relatief lage bijdrage van het wegverkeer aan destikstofdepositie op Natura 2000-gebieden, af te zetten tegen de bijdragenvan andere bronnen. Deze bronnen krijgen weinig aandacht, maar dragenDE AUTEUrsEric van der Aa (010 2018630, e.vanderaa@rboi.nl) is senior adviseurecologie, RBOI Rotterdam BV, en is redacteur van Toets. Lex Runia (0162487395, lex.runia@oranjewoud.nl) is senior adviseur m.e.r., Ingenieurs-bureau Oranjewoud, en is hoofdredacteur van Toets.TOETS031122in een aantal gevallen (veel) meer bij dan verkeer. Inzicht in andere stikstof-bronnen is van belang, omdat dit kansen kan bieden voor het compenserenvan de depositie die het gevolg is van een concreet project, bijvoorbeeld hetaanleggen van een nieuwe weg.De in het artikel gegeven getallenvoorbeelden en de daaruit getrokken con-clusies ten aanzien van het relatieve belang van wegverkeer, vragen inmid-dels om een nuancering: enkele onjuistheden in aannames en gedachte-gangen moeten leiden tot een bijstelling van de conclusies.Emissie en depositieBij de emissie en depositie van stikstof (in verschillende vormen) speelt eenaantal processen. N-verbindingen komen in de atmosfeer, worden getrans-porteerd door en verspreid in de lucht, kunnen onderweg chemische reac-ties aangaan, en komen tot depositie. De relatie tussen de emissie en dedepositie is daardoor nogal complex (zie figuur). De kennisontwikkeling opdit terrein staat beslist niet stil. Zo zijn door het RIVM recent de achter-gronddepositiewaarden voor totaalstikstof ingrijpend gewijzigd op basisvan nieuwe inzichten inzake de emissie van verschillende bronnen.* Eendirect verband tussen bronsterkte en depositie is in ieder geval niet te leg-gen. Omgekeerd is ook een directe `vertaling' van een depositie (in kg N perha per jaar) naar een aantal auto's op een weg in feite niet mogelijk.Terug naar het voorbeeld van de Boschhuizerbergen en het effect vande A74. In het artikel wordt de depositie per hectare als gevolg vanenerzijds het verkeer op de A73, en anderzijds de bemesting van deaangrenzende landbouwgronden, onderling vergeleken. Vanwege hetgrote `raakvlak' van de A73 met het betreffende natuurgebied is hetechter nauwkeuriger om de totale depositie van beide bronnen onder-ling te vergelijken. De NOx vanaf de weg be?nvloedt namelijk meer hec-tares natuurgebied dan de ammoniak vanaf de bemeste landbouwper-celen. Ammoniak en stikstofoxiden gedragen zich in de atmosfeerbovendien totaal anders. Kort gezegd komt ammoniak dicht bij de brontot depositie, en worden stikstofoxiden meer verspreid en komen min-der snel tot depositie.Op het relevante stuk van de A73 ? het deel waarvan de emissies invloed heb-ben op de Boschhuizerbergen ? is de extra emissie van NOx door A74-verkeerongeveer 500 kg/jaar, afkomstig uit ongeveer 7.000 extra auto's op een wegvakvan een aantal kilometers (berekeningen voor het jaar 2020). Volgens model-berekeningen die zijn uitgevoerd ten behoeve van het trac?besluit van de A74,komt daarvan ongeveer 20 kg per jaar op het gehele gebied Boschhuizerber-gen (250 ha). Overigens moet dit cijfer niet te absoluut worden genomen; hetgaat immers om het volgtijdelijk toepassen van een aantal modellen (verkeer,verspreiding, depositie) met elk hun eigen (grote) onzekerheden.stikstof*Grootschalige concentratie- en depositiekaarten Nederland, RIVM Rapport 680362001/2011, rapportage 2011.GooGleMapsTOETS031123Landbouw versus wegverkeerIn het artikel uit 2010 wordt de vergelijking gemaakt met de bemesting vanlandbouwgrond. Indicatief is aangegeven: een N-depositie van ongeveer6 kg per jaar als gevolg van de emissie vanuit ??n hectare landbouwgrond,direct naast het natuurgebied. Dit wordt in het artikel vergeleken met dedepositie op ??n hectare van het natuurgebied als gevolg van de A74. Datleidt vervolgens tot de suggestie dat bijna een kwart miljoen auto's peretmaal extra zouden kunnen rijden op de A73, als er ??n hectare land-bouwgrond niet meer bemest zou worden.Bovenstaande gegevens uit de A74-modelberekeningen laten zien dat diesuggestie ? doordat wordt vergeleken met ??n hectare ? niet klopt. Met eenflinke slag om de arm ? er is immers geen eenduidige relatie tussen emissieen depositie ? kan worden gesteld dat het in dit geval eerder in de orde vangrootte van enkele duizenden auto's per dag ligt. Fors lager dus dan degenoemde kwart miljoen. Daarmee is duidelijk dat het niet meer bemestenvan landbouwgrond wel bruikbaar is ter saldering van bijvoorbeeld infra-projecten, maar dat de benodigde hectares nauwkeurig bepaald moetenworden op basis van depositieberekeningen op het totale natuurgebied, ofbeter nog, op de te beschermen stikstofgevoelige habitats.HondenpoepHet artikel ? overigens sindsdien vooral aangehaald als het `hondenpoepar-tikel' ? vergelijkt verder de depositie als gevolg van de snelweg met de doorhonden in poep gedeponeerde hoeveelheid stikstof. Indicatief is aangege-ven dat ??n hond jaarlijks in de orde van grootte van 5 kg stikstof in hetgebied brengt. In vergelijking met de voor de A74 berekende depositie,ongeveer 20 kg per jaar voor de gehele Boschhuizerbergen, is dit relatiefveel: vier ? vijf honden brengen evenveel stikstof in het gebied als het doorde A74 gegenereerde verkeer!In ecologisch opzicht is het effect van de stikstof in hondenpoep ? gedepo-neerd als puntbronnen, met nog de nodige chemische omzettingen voor-dat stikstof in de bodem komt ? waarschijnlijk nogal afwijkend van dat vanstikstof uit de atmosfeer ? diffuus, direct in de vegetatie. De ecologischeeffecten kunnen derhalve ook niet gelijkgesteld worden, hetgeen het lastigmaakt om deze stikstofbron als salderingsmaatregel uit te werken. Meeraandacht voor deze relatief omvangrijke vermestingsbron binnen Natura2000 is echter zeker gewenst.Juridische en ecologische impactDe cijfers in bovenstaande voorbeelden laten zien dat in veel gevallen defeitelijke bijdrage van de beschouwde projecten relatief klein is: vaak in deorde van grootte van enkele mollen per hectare per jaar. Ook bij de gewraak-te kolencentrale in de Eemshaven gaat het blijkens de uitspraak van de Raadvan State om een dergelijke hoeveelheid. Deze hoeveelheid staat in geenverhouding tot de achtergronddepositie en de hoogte van de kritische depo-sitiewaarde. De feitelijke ecologische impact is daardoor van een heelandere orde dan de juridische impact. Hierbij kan overigens worden aange-tekend dat de betreffende uitspraken van de Raad van State in feite geenecologisch oordeel zijn. Juist het ontbreken van een ecologisch oordeel inde onderbouwingen bij de vernietigde besluiten (of het ontbreken vanafdoende onderzoek) is de reden voor vernietiging.ConclusieStikstofdepositie op natuurgebieden is een jong onderzoeksgebied en kentnog weinig onwrikbare waarheden. De juridische impact van dit onderzoeks-thema op de ruimtelijke dynamiek in Nederland is echter enorm. Deze juri-dische impact lijkt omgekeerd evenredig met de omvang van de (extra) depo-sitie die het gevolg is van de betreffende ontwikkelingen. Derhalve zal er ookmet voorlopig blijvende onzekerheden over achtergronddeposities, kritischedeposities, berekeningsmodellen et cetera, creatief gezocht moeten blijvenworden naar oplossingen. Daarbij gaat het niet alleen om de kwantitatieveaspecten (wat is de (extra) omvang van de stikstofdepositie, welke maatrege-len zijn mogelijk, wat leveren die op?), maar zeker ook om de formeel-juridi-sche mogelijkheden en de beperkingen die wet- en regelgeving opleggen.Saldering door middel van het niet of minder bemesten van landbouw-grond of door het beperken van de weidegang van vee, lijken vooralsnog ?bezien vanuit de `techniek' van de stikstofdepositie ? kansrijke salderings-maatregelen. Deze verdienen ook na de bovenstaande nuanceringen eenverdere uitwerking in de toetsingspraktijk, zowel in ecologische als informeel-juridische zin. Emissie verpreidings-modelconcentratie inlucht ter plaats vanbeoordelingspuntdepositiedepositie-snelheiddepositieemissie, links: hoeveel N komt er in de atmosfeer? Depositie, rechts: hoeveel N komt er in het natuurgebied?