TOETS031222Vogelsbelevendeomgevingopeenanderemanierdanmensen.Eennieuwe,doorTauwontwikkeldemethodemaakthetmogelijkdegevolgenvanomgevingsgeluidopvogelstekwantificeren.Daarbijwordtrekeninggehoudenmetdefrequentiekarakteristiekenvanhetomgevingsgeluidenmethetsoortspecifiekegehoorvermogenvanvogels.Demethodeisbruikbaarvoorallesoortenvogelsdie(ook)doormiddelvangeluidcommuniceren.A?daTursic,NielsJeurink,HannekeOudegaenJean-PierrevanMulkengeluidRuimtelijke ontwikkelingen kunnen leiden tot een wijziging van de ge-luidsbelasting van hun omgeving. In m.e.r.-onderzoeken wordt dat door-gaans modelmatig bepaald. Wanneer effecten op de leefomgeving van demens worden bepaald, wordt berekend hoe groot de geluidsbelasting op degevels van woningen kan worden; de maximale geluidsbelasting mag dan50 dB(A) etmaalwaarde zijn. Bij de berekening wordt door middel van eentoeslag gecorrigeerd voor de avond respectievelijk de nachtperiode. In dieperioden worden mensen immers extra gevoelig verondersteld voor versto-ring door geluid. Voor fauna echter is deze methode niet voldoendebetrouwbaar. In beschermde natuurgebieden, zoals Natura 2000-gebieden,mag een toename van de geluidsbelasting er niet toe leiden dat de voorgeluid gevoelige soorten worden geschaad. Van die soorten mogen de in-standhoudingsdoelen door een ruimtelijke ontwikkeling niet wordenbelemmerd. Verder mag door een toename van de geluidsbelasting de gun-stige staat van instandhouding van beschermde soorten niet in gevaar ko-men.Bepalen van geluidseffectenCommunicatie door middel van geluid heeft diverse functies. Zo dient hetbij vogels om partners te vinden, om rivalen te verjagen en waarborgt hetde veiligheid doordat predatoren kunnen worden gedetecteerd. In veel ge-vallen dient geluid ook voor het horen van de prooi. Het omgevingsgeluidis dus een belangrijk aspect van de kwaliteit van een habitat voor vogels.Het bepalen van de effecten van verstoring van de communicatie tussenvogels door omgevingsgeluid is echter niet eenvoudig. Doorgaans wordteen bepaalde geluidscontour (uitgedrukt in een getalswaarde in dB(A)) bere-DE AUTEUrsA?da Tursic (06 53353345, aida.tursic@tauw.nl) is audioloog enadviseur geluid. Niels Jeurink (06 53577585, niels.jeurink@tauw.nl)is senior ecoloog. Hanneke Oudega (06 54680795, hanneke.oudega@tauw.nl) is adviseur natuur en landschap. Jean-Pierre van Mulken(0570 699870, jeanpierre.vanmulken@tauw.nl) is senior adviseurge-luid. Allen zijn werkzaam voor Tauw.kend waar een bepaalde geluidsbelasting zou kunnen optreden en waar duseffecten op natuur zouden kunnen worden verwacht. Maar is dat wel zo?Men rekent met 42 of 45 dB(A) contouren, soms ook met andere waarden.De A in dB(A) betekent dat een zogeheten A-weging wordt toegepast, eenweging die is afgestemd op het menselijke gehoor. Uit tal van onderzoekenis echter bekend dat het gehoorvermogen van vogels sterk afwijkt van datvan de mens. Veel soorten horen minder goed en in een smaller frequentie-bereik dan de mens. De A-weging zou, althans in onderzoeken naar deeffecten op vogels, daarom buiten beschouwing moeten blijven.Opvallend is verder dat in bestaande onderzoeken alleen rekening wordtgehouden met het volume (de luidheid) van het totale geluidssignaal, ofte-wel het geluidniveau uitgedrukt in een getalswaarde (dB(A)). Er wordt g??nrekening gehouden met de verdeling van frequenties in het geluid (bijvoor-beeld hoge en lage tonen), ofwel de frequentiekarakteristiek. Wie wel eensNiEuwEMETHODEEffEcTbEPAliNggEluiDOPVOgElSVOgElSENgEluiDTOETS031223dicht bij een snelweg staat, weet dat het vaak goed mogelijk is zang vanzangvogels los van het geluid van verkeer waar te nemen. Dat komt door-dat beide soorten geluid duidelijk verschillend zijn voor wat betreft defrequentiekarakteristiek. Het laagfrequente verkeersgeluid overstemt (mas-keert) het relatief hoogfrequente geluid van de zangvogels maar ten dele.Een nieuwe, door Tauw ontwikkelde methode maakt een meer betrouw-bare bepaling van effecten van geluid op vogels mogelijk. In de nieuwemethode blijft de A-weging achterwege, wordt wel rekening gehouden metde karakteristieke frequentiesamenstelling van het geluid en wordt boven-al rekening gehouden met het gehoorvermogen van de te onderzoekenvogelsoorten.Nieuwe methodeVoor het bepalen van effecten van geluid op vogels zijn de volgende para-meters belangrijk:? Het heersende omgevingslawaai.? Het bijkomende mogelijke stoorlawaai dat door een ruimtelijke ontwik-keling wordt veroorzaakt.? Welke soorten komen in het gebied voor?? Wat is het gehoorvermogen van deze soorten?In elke habitat heerst een bepaald omgevingslawaai van zowel natuurlijkeals antropogene oorsprong. Vogels kunnen, net als mensen en andere zoog-dieren, slechter horen in omgevingslawaai dan in stilte. Omgevingslawaaikan de communicatie storen omdat het communicatiesignaal gemaskeerdkan worden door dit lawaai. Dit signaal wordt dan als het ware overstemd.gertjanhooijerOm deze reden kan elk geluidtype in de omgeving worden gedefinieerd alsmogelijk stoorlawaai. Een ruimtelijke ontwikkeling kan, doordat hetniveau van het omgevingslawaai toeneemt en de frequentieverdeling ver-andert, mogelijk een verstorend effect hebben op de communicatie tussenvogels.Geluidsignalen worden in een oor (mens, zoogdieren, vogels) het sterkstgemaskeerd (overstemd) door andere geluiden die zich in hetzelfde fre-quentiegebied bevinden. Een zangsignaal van 4000 Hz wordt het sterkstgemaskeerd door een stoorgeluid dat zich op de frequentieschaal in debuurt van 4000 Hz bevindt. Onderzoek heeft uitgewezen dat de vogels hetbeste horen in die frequenties waarmee ze ook communiceren. Bij mensengeldt dit ook: ons gehoor is het gevoeligst voor de frequenties die zich in despraak bevinden. Een geluid dat de meeste energie heeft in de hoge tonen,kan niet of nauwelijks het horen van een geluid verstoren dat zich in delage frequenties bevindt. Deze geluiden kunnen daardoor onafhankelijkvan elkaar worden gehoord, tenzij ??n van de geluiden zo hard is dat hetalle andere geluiden overstemt. Bij onderzoek naar het verstorende effectvan geluid heeft het daarom niet veel zin om naar het totale geluidsniveaute kijken van het stoorlawaai. Om inzicht te verkrijgen in de aard van hetgeluid, dient te worden gekeken naar de frequentieverdeling van het moge-lijke stoorlawaai: de verdeling van het geluidsvermogen over het frequen-tiespectrum in Hertz.Kennis van het gehoorvermogen van de vogelsoort is daarbij essentieel.Met uitzondering van de juist veel gevoeligere uilen horen de meestevogels veel slechter dan de mens. Ten aanzien van de uilensoorten is ditbegrijpelijk wanneer wordt bedacht dat uilen hun gehoor gebruiken voorTOETS031224geluidden in dit geval worden uitgesloten, zodat een aparte Natuurbescher-mingswetvergunning niet noodzakelijk was.Van de locatie van de beide festivals zijn eerst gedetailleerde gegevens ver-zameld van broedvogels. In totaal zijn daarbij 68 nesten van in totaal 18 soor-ten waargenomen. Bijzondere soorten waren onder andere de kleine bontespecht en de goudvink. Roofvogelinformatie werd verkregen uit het eigenveldonderzoek en de gegevens van de Werkgroep Roofvogelmonitoring(WRN). Deze werkgroep onderzoekt al vele jaren de verspreiding en hetbroedsucces van roofvogels in Zwolle en omgeving. In het gebied zijn en-kele nesten bekend van buizerd en sperwer. Zulke nesten en hun `functio-nele leefomgeving' gelden als `vaste verblijfplaatsen', die het hele jaar doorde Flora- en faunawet worden beschermd.Voor de diverse soorten die voor hun communicatie gebruik maken vangeluid is bepaald in hoeverre dat door de festivals zou kunnen wordengemaskeerd. Voor de roofvogelnesten is bepaald welke geluidsbelasting teverwachten is ter plaatse van de nesten. De karakteristieken van het tijdensde festivals geproduceerde geluid is vervolgens vergeleken met de zang vande vogels. Daarbij is zowel de luidheid als de frequentiesamenstelling vanhet geluid onderzocht. Wanneer het door vogels geproduceerde geluidovereenkomt met dat van ?in dit geval- de festivals is een zeker effect vande geluidsbelasting op vogels te verwachten, omdat dan het geluid van devogels in een bepaalde mate wordt gemaskeerd. Dit effect laat zich goedkwantificeren, bijvoorbeeld als het oppervlak waar de communicatie doorgeluid van een bepaalde vogelsoort (deels) wordt gemaskeerd. Bij deze ana-lyse wordt gebruik gemaakt van de wetenschappelijke gegevens over hetgehoorvermogen van de vogels in stoorlawaai.het opsporen van prooien. Vogels horen over het algemeen ook in een smal-ler frequentiegebied dan mensen. Dit betekent dat ze niet dezelfde geluid-typen kunnen horen als mensen en dat de geluiden die zowel mensen alsvogels kunnen horen vaak veel harder moeten zijn om door een vogel tekunnen worden gehoord. Met de kennis van de frequentieverdeling vanhet stoorlawaai en de kennis over het gehoorvermogen van een specifiekevogelsoort kan worden geanalyseerd in hoeverre de voor die vogelsoort re-levante frequenties uit het mogelijke stoorlawaai daadwerkelijk verstorendwerken. Het zangsignaal van veel zangvogels bevindt zich in een smal fre-quentiespectrum in het hoge frequentiegebied. Indien het stoorlawaai vande ruimtelijke ontwikkeling zich voor het merendeel in de lage frequentiesbevindt, zal stoorlawaai vaak niet leiden tot extra verstoring.In de ruimtelijke procedures moet worden gekeken in hoeverre vogels metelkaar kunnen communiceren in een bepaald type omgevingslawaai en opbepaalde afstanden. Daarbij moet de huidige situatie met het huidigeniveau en type omgevingslawaai worden vergeleken met de toekomstigesituatie met het toekomstige niveau en type omgevingslawaai.ToepassingDe methode van Tauw is (onder meer) toegepast voor het bepalen vaneffecten op vogels van enkele muziekfestivals in Zwolle in het voorjaar van2012. Zulke festivals mogen de communicatie tussen vogels door geluidniet belemmeren, omdat dat het broedsucces zou kunnen beperken. Datzou tot een overtreding kunnen leiden van de Flora- en faunawet, die on-der andere verstoring van nesten van vogels (zonder ontheffing) verbiedt.Effecten van de festivals op Natura 2000-gebieden in de omgeving kon-figuur1 Nesten van buizerd en sperwer rondom de Wijthmenerplas bij Zwolle. Bepaald is inhoeverre het muziekgeluid kan leiden tot verstoring van communicatie door geluid door de vogels.Figuur 2. Het geluidsniveau bij een buizerdnest met en zonder muziekgeluid, met in roze het frequentiegebiedwaarin de buizerd geluid kan horen.geluidsniveau(dBSPL)14012010080604020031 63 125 250 500 100 2000 4000 80001049374 7068 646055 5150274148 50 50 52 54 54Frequentie (Hz)Muziek bij buizerd WRelevante frequentiesAchtergrondniveau zonder muziekgeluidTOETS031225het aantal bezoekers is met een rekenmodel het geluidsniveau berekenddat tijdens het festival zal optreden. Dit geluidsniveau is in figuur 2 weer-gegeven met de donkerblauwe lijn. Duidelijk is te zien dat dit geluid hethardst is in de lage frequenties, met een maximum van 104 dB SPA bij eenfrequentie van 31 Hz. De berekening van de communicatiemogelijkhedenvan de buizerd zijn vervolgens herhaald, nu voor de situatie m?t muziek.Aan de hand van de gegevens over het gehoor van vogels in stoorlawaai enin vergelijking met de referentiesituatie is geconcludeerd dat het gehoor-vermogen en daarmee de communicatie van de buizerd wel wordt ver-stoord maar veel minder dan men zou verwachten op grond van de totdusverre gebruikelijke voorspellingsmethode. In figuur 2 zijn de geluidsni-veaus gevisualiseerd in de huidige en de toekomstige situatie en het rele-vante frequentiegebied voor de buizerd.BesluitDe door ons ontwikkelde methode is bruikbaar voor alle situaties en vooralle ontwikkelingen die gepaard gaan met een toename (of afname) vande geluidsbelasting. De mate waarin de communicatie van vogels ten ge-volge van omgevingsgeluid wordt verstoord is sterk afhankelijk van het alaanwezige achtergrondgeluid, de karakteristieken van het `nieuwe' geluid,de soorten die er voorkomen en de eigenschappen van het gebied die vaninvloed zijn op de frequentiespecifieke overdracht van het geluid. Dit kanzowel van belang zijn voor milieueffectrapportage, als voor de beoorde-ling van activiteiten ten behoeve van het aanvragen van vergunningen enontheffingen.Voor de prognose van de effecten is het achtergrondniveau in de omgevinggeschat aan de hand van empirische gegevens en geluidsmetingen in eengebied met vergelijkbare gebruiksfuncties. Het gebied rond de Wijthme-nerplas is een recreatiegebied met wandelroutes. De omgeving is agrarischgebied waar een redelijk drukke rijksweg (N35) doorheen loopt. In figuur 2is als voorbeeld het geprognosticeerde achtergrondniveau weergegevenmet een lichtblauwe lijn. De getallen bij de grafiek geven het geluidsniveau(in dB SPL) aan per octaafband. In figuur 2 is te zien dat het achtergrond-geluid verschilt per frequentiegebied en in het gebied tussen 1.500 en 4.000Hz maximaal ongeveer 54 dB SPL bedraagt.Het roze gebied geeft het frequentiegebied dat essentieel is voor een van debelangrijke soorten, namelijk de buizerd. Het betreft (zie ook figuur 2) hetfrequentiegebied tussen 1.500 en 7.000 Hz. Voor de buizerd zijn vervolgensper nest de communicatiemogelijkheden in het achtergrondniveau bere-kend (uitgedrukt als communicatieafstand in meters). Deze communicatie-afstand voor de buizerd in de huidige situatie is verder gebruikt als referen-tie voor het onderzoek. Deze bedroeg 50 meter. Deze afstand is opmerkelijklaag, zeker ook vergeleken met de afstand waarop een mens kan communi-ceren. Dit wordt veroorzaakt doordat de vogels slechter horen dan mensen,in stilte en in stoorlawaai. De verschillen tussen de gehoordrempels vanvogels en mensen kunnen wel 20 dB zijn. Een verschil van 6 dB veroorzaaktal een halvering van de communicatieafstand, waardoor de grote verschil-len in communicatieafstanden ontstaan.Met informatie over het type muziek, aantal luidsprekers, bronvermogenvan de luidsprekers, het gewenste muziekniveau op de dansgedeelten en 25Muziekfestivals mogen de communicatie tussen vogels door geluid niet belemmerenteunvanthiel