Dergelijke grote veldexperimenten zijn niet eerder op deze schaal uitgevoerd. Ook de ‘Europabrede’ aanpak is nieuw: in elk land worden precies dezelfde experimenten en metingen verricht. De experimenten richten zich op de drie hoofdfactoren van klimaatverandering op water: veranderingen in temperatuur, waterstroming en voedingsstoffen. Als onderdeel van de beekexperimenten worden in 2011 en 2012 delen van beken gestagneerd en later met behulp van bypasses drooggelegd. Dat is om de effecten van zomerdroogte te meten.

De bedenker van de zoetwaterexperimenten is Piet Verdonschot, zoetwaterecoloog bij Alterra. Verdonschot doet al jarenlang nationaal en internationaal onderzoek naar beken en klimaatverandering. Het project waarvoor hij het experiment ontwierp is een Europees kaderproject (KP7), getiteld Adaptive strategies to Mitigate the Impacts of Climate Change on European Freshwater Ecosystems (REFRESH). ‘We hebben bij Alterra veel kennis van de effecten van klimaatverandering in zoet water in heel Europa,’ zegt Verdonschot. ‘Ons Europese onderzoek deden we tot nu toe vooral door metingen en via modellen. Ik wilde echter onvoorziene en toevallige factoren die bij monitoring in praktijkprojecten vaak optreden uitschakelen, zodat we eenduidige resultaten krijgen die onderling vergelijkbaar zijn. Dat is het beste te bereiken met veldexperimenten. Tegenwoordig is dat nogal ongebruikelijk, omdat het relatief kostbaar is en lastig structureel toe te passen op grote schaal. Terwijl dat juist wel noodzakelijk is voor een betrouwbare uitkomst.’

De structuur die nu toegepast wordt levert voor alle deelnemende landen dezelfde informatie op, waardoor de resultaten onderling vergelijkbaar zijn. Uiteindelijk resulteert het project in een systeem waarmee waterbeheerders efficiënte maatregelen kunnen treffen om hun zoetwatergebieden weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Het kaderproject wordt door 25 Europese onderzoeksinstellingen uitgevoerd.

In Nederland worden de komende jaren tien beken onder handen genomen. Verdonschot heeft voor zijn veldexperimenten beken geselecteerd, die toch al een hermeanderingstraject ingingen, waardoor de ingrepen relatief klein zijn en dus ook minder kostbaar worden. Hij heeft samenwerking gezocht en gevonden met zeven Waterschappen. Deze zullen aanvullende maatregelen nemen op hun hermeanderingsprojecten. Het gaat om vaak eenvoudige maatregelen, die de slagingskans van succesvol beekherstel aanzienlijk doen toenemen en er eerder toe leiden dat de beken voldoen aan de eisen zoals de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) die stelt aan ecologische kwaliteit van binnenwateren. ‘De kwaliteitsbeoordelingen van de Kaderrichtlijn Water voor beken laten zien dat veel beken momenteel niet voldoen aan één of meer van de gestelde eisen,’  zegt Verdonschot. ‘De voorgenomen hermeanderingsprojecten grijpen in op de vorm (morfologie) of de stroming (hydrologie) van de beek, maar bijna nooit op beide tegelijk. De aanpak met de experimenten, in combinatie met enkele aanvullende maatregelen, maakt juist een optimale combinatie van vorm en stroming mogelijk.’  Voorbeelden van aanvullende maatregelen zijn het inbrengen van dood hout om de stromingsvariatie te waarborgen en het creëren van een breder winterbed, dat gaat functioneren als extra waterberging.

De Nederlandse beken waarmee al gestart is, zijn de Egelbeek, de Hierdensche Beek (Waterschap Veluwe), de Hagmolenbeek (Waterschap Regge & Dinkel), de Reusel (Waterschap Dommel), de Tungelroyse Beek (Waterschap Peel & Maasvallei) en het Gasterense Diep (Waterschap Hunze & Aa’s). Later dit jaar start het team van Verdonschot met de Lunterse Beek (Waterschap Vallei & Eem), de Jufferbeek (Waterschap Regge & Dinkel) en de St Antonuisloop (Waterschap Aa & Maas). De Universiteit Utrecht en Wageningen University brengen respectievelijk terrestrisch-ecologische en hydrologische expertise in bij dit project.