TOETS0215GELUIDSOVERLASTKLAGEN OVERWINDTURBINES OP LANDOm de doelstellingen uit het Energieakkoord te kunnen realiseren, wordt op veel plaatsen in Nederlandgewerkt aan nieuwe windparken. Plannen voor nieuwe windturbines leiden nogal eens tot maatschappe-lijke weerstand en veroorzaken zorgen over hinder en overlast. Naast de visuele aspecten is vooral de angstvoor geluidshinder door de windturbines een belangrijke oorzaak vanverzet tegen nieuwe windparken. Isdeze angst gerechtvaardigd? En wat kan eraan worden gedaan om de zorgen weg te nemen?Hans GeleijnsNuon plaats windmolens op land in windpark Waterkaaptocht.GELDENDE NORMEN VOOR GELUID BIEDEN ADEQUATEBESCHERMING VAN OMWONENDENNuoN6TOETS02157DE AUTEURIng. Hans Geleijns (030 2311377, h.geleijns@lbpsight.nl) is partner en ad-viseur windturbineprojecten bij advies- en ingenieursbureau LBP|SIGHT.800 NEDERLANDSE WINDPROJECTENAl zo'n dertig jaar is advies- en ingenieursbureau LBP|SIGHTbetrokkenbij de realisatie van windprojecten in Nederland. Voor deze inmiddelscirca 800 projecten was steeds de focus het in beeld brengen van de ge-luidseffecten en de eventuele geluidshinder. En nog steeds wordt ge-werkt aan diverse nieuwe parken, waaronder detwee op dit momentgrootste parken van Nederland: Windpark Noordoostpolder (NOP) vande Koepel Windenergie Noordoostpolder en Windpark Wieringermeervan Nuon, ECN en het Windcollectief Wieringermeer. Het bureau houdtzich ook al jaren bezig met de totstandkoming van (nieuwe) milieuwet-geving voor windturbines in Nederland en de inmiddels meer en meerspelende handhavingstrajecten.gemene zin geldt: hoe harder het waait, des te meer aerodynamisch geluidde turbines maken. Tegelijkertijd geldt ook dat als het harder waait, er ookmeer omgevingsgeluid is. Dit kan het hogere geluidsniveau van tur-binesmaskeren.GeluidsnormVoorheen werd een complex geluidsnormsysteem toegepast voor bijna elkwindpark. Daarin werd onder andere rekening gehouden met verschillen-de geluidsniveaus bij verschillende windsnelheden. Juist vanwege de com-plexiteit is in 2011 een nieuwe, meer eenduidigeren landelijk geldendegeluidsnorm ge?ntroduceerd. Windparken mogen nu per jaar niet meerAls iets kenmerkend is voor de afgelopen dertig jaar, is het `tonbegrip bij bewoners en bestuurders over de normen diesamenhangen met eventuele geluidsoverlast van windturbi-nes. Zij worden vaak overstelpt met rapporten, tabellen ennormen, wat meestal juist de onduidelijkheid vergroot envoor onrust zorgt. De voorlichtingsvideo van advies- en ingenieursbureauLBP|SIGHT met daarin onder meer informatie over actuele onderwerpenals laagfrequent geluid en het meten van windturbinegeluid, neemt in veelgevallen onrust en argwaan weg. Desondanks blijven met name de nieuweLden-normen (Level day-evening-night) voor betrokkenen lastig te begrij-pen.Je hoort geregeld dat windturbinegeluid overlast aan de omgeving zou ge-ven en zelfs gezondheidsschade kan veroorzaken. Het adviesbureau heeftdit in het najaar van 2013 onderzocht. De conclusie is dat de geluidsnormzodanig is dat er ? mits het geluid van windturbines onder de norm blijft? absoluut geen sprake is van schade voor de gezondheid.Natuurlijk, er zijnmensen die windturbines nu eenmaal lelijk vinden en dus ervaren zij mo-gelijke overlast als extra hinderlijk. En dat de op Europees beleid gebaseer-de norm Lden(die naar verwachting gaat gelden voor alle geluidsbronnen)uitgaat van een jaarlijks gemiddelde, klopt. Maar dat daardoor piekover-last wordt `weggemasseerd' door momenten van rust en dus stilte, is eenmisverstand. Ook zorgen over extra hinder door laagfrequent geluid blij-ken niet gebaseerd op feitelijke effecten.Geluid van windturbinesWindturbines produceren twee soorten geluid: een mechanisch en een ae-rodynamisch geluid. Mechanisch geluid wordt veroorzaakt door onder an-dere de generator, tandwielen en andere ronddraaiende onderdelen in degondel van de windmolen. Dit klinkt veel harder dan de aerodynamischtoon; dit is te horen als de wieken van de windturbinesronddraaien. De af-gelopen jaren zijn windturbines sterk verbeterd. Ze zijn beter ge?soleerd engeconstrueerd, waardoorje de harde, mechanische klank vrijwel niet meerhoort.Wat overblijft is het aerodynamische geluid. Dat zal altijd bestaan, want dewieken moeten nu eenmaal door de lucht voortbewegen om duurzameenergie te kunnen opwekken. Die beweging veroorzaakt turbulentie en hetkan best zijn datomwonenden dit wel eens waarnemen. Net zoals je eennabijgelegen snelweg of industrieterrein af en toe kunt horen.Wat klagerszich vaak niet realiseren, is dat een manoeuvrerende vrachtwagen meestalmeer geluid produceert dan een windturbine. Hetzelfde geldt zelfs voorhet ruisen van een boom. En van bevriende buren kun je meer verdragendan van mensen die je niet of nauwelijks kent. Punt is dat het ervaren vangeluid (en zeker de overlast daarvan) dus een subjectieve beleving is.In al-Hijswerkzaamheden in Windpark Houten.ENEcoGELUIDSOVERLASTniveau dan ongeveer 38 dB. Het gaat hier over het geluidsniveau aan debuitenzijde van de woning, `op de gevel'. Door de geluidisolatiewaarde vande gevel dringt binnen nagenoeg geen geluid door.Ter vergelijking: in eenstille ruimte (bijvoorbeeld een zaal) zal het geluidsniveau circa 45 dB zijn.`De normen voldoen'Staatssecretaris Wilma Mansveld van Infrastructuur & Milieu is het metdeze benadering en berekening eens. Zij heeft in het kader van de discussieover laagfrequent geluid van windturbines inmiddels verschillende onder-zoeken aan de Tweede Kamer aangeboden, waaronder dat van LBP|SIGHT.De staatssecretaris heeft daarbij aangegeven dat de huidige norm voor deTOETS02158dan 47 dB Lden en 41 dBLnight aan geluid produceren ter plaatse van ge-voelige bestemmingen (dat zijn vooral woningen). De genoemde 47 dB Ldenis een gemiddelde hoeveelheid geluid per jaar per windpark. De genoemdeLnightheeft betrekking op het jaargemiddelde in alle nachten. Deze waar-den staan los van het aantal decibellen dat je op enig moment daadwerke-lijk kunt horen. Zoals bij alle geluidsnormen wordt (ten behoeve van toet-sing aan de norm) de geluidsbelasting niet gemeten, maar met behulp vaneen akoestisch model berekend.Het is geen correcte weergave van de feiten als wordt beweerd dat eenwindturbine bij wijze van spreken twee maanden per jaar enorme geluids-overlast kan geven, als het de rest van het jaar dan maar rustig is. Zo werktde norm niet, zoals dat ook niet het geval is bij rail-, weg- en vliegverkeers-lawaai. Deze soorten van geluid worden al meer dan vijftien jaar als gemid-delde berekend en beoordeeld. Echter is bij de geluidsnorm wel degelijksprake van maximaal toelaatbaar geluid, waarmee gedurende het jaar alshet ware eenmaatbeter wordt gevuld. De inhoud daarvan ?en dat is denorm ? is gekoppeld aan acceptabele, aanvaardbare hinder.Een van de stilste windparkenWindpark Houten is sinds oktober 2013 officieel in gebruik.LBP|SIGHT is alcirca vijftien jaar nauw betrokken bij dit project; het onderzoekt de effec-ten van het windpark op het milieu en de omgeving. Een belangrijk onder-deel hiervan is uiteraard het geluid dat de windturbines produceren. Hetbureau geeft advies over milieueffecten als geluid, veiligheid, slagscha-duw, vergunningen en bestemmingsplannen. In Houten ging het voorna-melijk om geluidsaspecten. Het windpark ligt op 500 tot 700 m van dedichtstbijzijnde woningen in de nabijgelegen wijk en sommige omwonen-den lieten wetengeluidshinder te ondervinden. Door metingen en bereke-ningen uit te voeren, is in opdracht van Enecoonderzocht of de geluidsni-veaus bij gevoelige bestemmingen voldoen aan de voor dit windparkvastgestelde normen. Deze zijn strenger dan de landelijke normen.Het is een gegeven dat windmolens naast duurzame energie ook geluidproduceren. Maar het geluid dat Windpark Houten onder de huidige, ex-tra strenge geluidsnormen (maatwerkvoorschriften) produceert, is in ver-gelijking met andereNederlandse windparkenerg laag en valt eigenlijkniet verder te reduceren. Je zou voorzichtig kunnen stellen dat WindparkHouten tot een van de stilste windparken van het land behoort. Er geldende strengste normen voor geluid, namelijk een complex systeem van ver-schillende normen voor elk dagdeel (dag, avond en nacht), voor windrich-ting en voor windsnelheid. Dit resulteert in maar liefst 36 verschillendenormgetallen, waaraan het windpark zich altijd strikt moet houden, daar-bij uitgaande van de windsnelheid op 10 m hoogte.Uit eerdere metingenen berekeningen blijkt dat het windpark voldoet aan deze strenge nor-men. Daarmee voldoet het zeker en ruim (43 dBLden en 36 dBLnight bij dedichtstbijzijnde woningen) aan de nieuwe, nationaal ingevoerde 47 Ldenen 41 Lnight.Windpark Houten mag volgens de strenge en complexe normen bij hardewind meer geluid produceren dan bij zachte wind. Bij zeer harde wind ligthet maximale geluidsniveau op ongeveer 43 dBvoor de dichtst bijgelegenwoningen. Bij de woningen in de dichtstbijzijnde woonwijk is dat geluids-Windpark Houtenmaximale geluidshinder van windturbines en het bijbehorende reken- enmeetvoorschrift, voldoen en geen wijzigingen behoeven. Laagfrequent ge-luid draagt voor een klein deel bij in de hinderervaring van windturbinege-luid. Deze wordt echter op een verantwoorde manier voldoende beperktdoor de huidige norm, aldus Mansveld.Terug naar Windpark Houten. Dat voldoet dus aan de strenge, lokaal gel-dende geluidsnormen en ook ruimschoots aan de landelijke wettelijke nor-men. Maar dat wil niet zeggen dat er geen klachten zijn van omwonendendie toch geluidsoverlast ervaren. Want zoals al eerder gezegd, is geluidsbe-leving altijd subjectief. Wat ons rest, is zelf alert blijven op het naleven vandeze (strenge) normen.Verantwoordelijkheid bij de windsectorMaar wij kunnen meer doen, daarbij vooral kijkend naar de windsector.Die zou zelf moeten aantonen dat haar windturbinesvoldoen aan de ge-luidsregels en -normen. Dit haalt wantrouwen weg bij omwonenden envoorkomt onnodige discussie en weerstand. De nieuwe, strenge en ook in-gewikkelde wetgeving op geluidsgebied is nu eenmaal lastig uit te leggen.En ook de handhaving ervan is voor burgers niet eenvoudig te controleren.Draai daarom de bewijslast om. De windsector zou haar eigen verantwoor-delijkheid moeten nemen.Windturbines maken nu eenmaal geluid, daarover is geen discussie. Overde normsystematiek die sinds 2011 geldt, is er afgezien van Noord-Hollandook weinig reuring. Maar zo eenduidig als de huidige normenzijn en zoeenvoudig als het totaal aan geluid buiten op een gevel op een bepaaldmoment is te meten, zo moeilijk is het om aan te geven hoeveel van datgemeten geluid op het conto van windturbines komt. Zelfs met zeer ge-avanceerd meetapparatuur is bij woningen in de buurt van windturbinesin veel windcondities nauwelijks verschil te meten tussen een situatie metdraaiende en niet-draaiende windmolens. Andere geluidsbronnen leidenin veel gevallen al tot een geluidsbelasting die in decibellen vergelijkbaaris met het geluid van windturbines. Kon dat afzonderlijk meten wel veelbeter dan was er ook minder discussie over. Dit illustreert overigens dat hetmet het geluidsniveau van windturbines als onderdeel van de totale ge-luidsbelasting, nogal kan meevallen. Ook laat het zien dat de voorgeschre-ven methodiek (geluidsbelasting vaststellen door rekenen, niet door me-ten) de enige mogelijke aanpak is.Wantrouwen onder burgersLangsrijdende auto's, overvliegende vliegtuigen, voorbijrijdende brom-mers, industriegeluid van een bedrijventerrein, de tv van de buren; geluidis er altijd en overal. En waait het hard dan maken turbines meer geluid,maar de wind zelf ook: om het huis, door de bomen. Het aandeel van eenspecifieke bron is daarom niet te meten bij de ontvangendewoninggevels,maar wordt berekend. Daarbij wordt wel uitgegaan van op kortere afstandvan de turbines gemeten windturbinegeluid, zijnde de zogenoemde (wind-snelheidsafhankelijke) bronsterkten.Daarvoor zijn geavanceerde en wette-lijk geldende programma's en methoden (meet- en rekenvoorschriften) be-schikbaar die onder andere gebruikmaken van de informatie van deturbinebouwer over de bronsterkte van het turbinegeluid.`Maar hoe weten we dat het klopt wat u zegt?', is een veelgehoorde vraag.Of beter gezegd een veelgehoorde klacht. Omwonenden vertrouwen de ge-meente en het bedrijf dat de windmolens heeft geplaatst simpelweg niet.Burgers stappen in eerste instantie naar bestuurders, die het meestal ookaan de benodigde kennis en inzicht ontbreekt. Dat leidt ook bij hen totwantrouwen en dus hebben de windsector ?n de overheden een probleem.De gevolgen daarvan moeten wij niet onderschatten. De doelstelling zoalsafgesproken in het nationale Energieakkoord, 6000 MW in 2020 op land,kan door discussie en vertraging in gevaar komen. Draai dus de bewijslastover het al dan niet voldoen aan de geldende geluidsnorm om. Initiatiefne-mers moeten zelf aantonen dat de windturbines voldoen en dat ze het ge-luid ervan in de hand hebben.ENEcoTOETS02159GELUIDSOVERLASTEen open benadering zal heus niet van de ene op de andere dag leiden toteen totale omslag in het denken bij mensen met bezwaren, hoe subjectiefgeladen die ook kunnen zijn. Dus laten wij niet de illusie hebben dat deweerstand tegen windturbines daardoor als sneeuw voor de zon verdwijnt.Maar het begin is er; de sector laat al voorzichtig zien volledig open entransparant te willen zijn, als het gaat over het beheersen van het geluiddat afkomstig is van windturbines op land. Op den duur zal deze anderehouding het vertrouwen van met name omwonenden zeker vergroten enhun weerstand doen verkleinen. Van belang hierbij is ookdat er meer ver-trouwen komtin de normsystematiek. De geldende normen bieden bewo-ners in de omgeving van windparken namelijk een adequate beschermingtegen het aspect geluid. 10TOETS0215Meet en deelMeet in eerste instantie de bron zoals die er staat en dus vlakbij de windtur-bine. Gebruik voor de modelberekeningen niet alleen de specificaties vande windturbinefabrikant, maar gebruik ook de al ter plaatse gemeten dataals windsnelheid, windrichting en vermogens. Betrek vervolgens al diedata bij de berekening van de hoeveelheid geluid (de dosisin Lden enLnight) die woningen in de omgeving ondervinden. En, heel belangrijk,laat dat transparant aan alle betrokkenen en belanghebbenden zien.Som-mige windenergieleveranciers hebben bijvoorbeeld een app waarop ieder-een kan zien hoeveel energie een park of een turbine produceert. Zo kanook eenapp worden ontwikkeld voor de hoeveelheid geluid die wordt ge-maakt.Open dag bij Windpark HoutenENEco