TOETS030616De kust van Zuidwest Walcheren is door het Rijk aangewezenals ??n van de acht prioritaire zwakke schakels in de Noord-zeekust. In dit kustgebied is nu of op termijn door zeespie-gelstijging sprake van een veiligheidsprobleem. Voor allezwakke schakels in Nederland wordt een planstudie doorlo-pen, op basis waarvan een beslissing kan worden genomen over maatrege-len die leiden tot een veilige kust ?n tot verbetering van de ruimtelijkekwaliteit.In de eerste fase van de planstudie, die inmiddels is afgerond, heeft hetprojectbureau Zwakke Schakels van de provincie Zeeland in samenwerkingmet de gemeenten Veere en Vlissingen, het Waterschap Zeeuwse Eilanden enRijkswaterstaat Zeeland oplossingsrichtingen voor de kustversterking ont-wikkeld, getoetst en vergeleken (zie ook www.zeeland.nl/zwakkeschakels).De provincie heeft ervoor gekozen het resultaat van deze eerste fase vast teleggen in een strategisch Kustplan als uitwerking van het Zeeuwse omge-vingsplan (van juni 2006). De vaststelling van dit plan is SMB-plichtig.Een complexe opgaveDe ontwikkeling van het kustplan kende een hoge complexiteit die totuitdrukking komt in een aantal kenmerken.Dubbele doelstellingIn de zwakke schakels systematiek hebben de plannen een dubbele doel-stelling: kustversterking en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Kust-versterking is daarbij de ruggengraat van de kustzone. Ruimtelijke kwali-teitsdoelen zijn veel minder tastbaar. Deze hebben te maken met bestaandeen nieuwe functies, een vari?teit aan waarden (natuur, sociaal, cultureel,economisch), en ze worden sterk bepaald door de (tijdgebonden) belevingvan die waarden.SMBBijEEncOMplExplaninEEncOMplExprOcESKuSTplanZuiDwESTwalchErEnDeontwikkelingvanhetKustplanZuidwestwalchereniseenrelatiefopenplanprocesmeteenhogedynamiek,eenhogecomplexiteit,doelzoekendennoggerichtopinnovatieook.hoekunjeineendergelijkcomplexprocesopeeneffici?ntemanierhetinstrumentSMBinzetten?Erblijkenvierfactorenvaninvloed:detimingvandeSMB(vroegeroflaterinhetproces),deorganisatievandeSMB,hetdetailniveau(specifiekofabstract)entenslottedeinteractiemetbelanghebbenden.adSannen,hanshelder&liesDekkercase-sTUDYDE AUTEURsAd Sannen (a.sannen@royalhaskoning.com) is werkzaam bij Royal Haskoningals senior adviseur strategie en proces (divisie RO), en werkt in opdracht vande provincie Zeeland als projectleider aan de planstudie Zwakke SchakelZuidwest Walcheren. Hans Helder (a.helder@witteveenbos.nl) is werkzaambij Witteveen+Bos als adviseur m.e.r./SMB, en is redacteur van het milieurap-port voor de SMB Zuidwest Walcheren. Lies Dekker (ea.dekker@zeeland.nl) iswerkzaam bij de provincie Zeeland als beleidsmedewerker bij de afdelingRMW en projectsecretaris van het Projectbureau Zwakke Schakels Zeeland.TOETS030617Veel partijenMede ten gevolge van de koppeling van de kustversterking aan verbeteringvan de ruimtelijke kwaliteit, zijn er veel actoren. Zijn voor de kustverster-king al de nodige partijen aan zet (waterschap, Rijkswaterstaat, provincieen gemeenten), voor de ruimtelijke kwaliteitsdoelen komen de gemeentenprominenter in beeld, naast ondernemers, bewoners, natuurorganisatiesen recreanten. Deze partijen kennen een veelkleurig palet aan doelen enbelangen, en geven op uiteenlopende wijze betekenis aan de plannen enwillen ook op uiteenlopende wijze betrokken en/of ge?nformeerd worden.InnovatieHet koppelen van beide doelen is op zich al innovatief te noemen omdathet leidt tot inzichten en idee?n die anders nooit in beeld zouden komen.Het denken over waterkeren in de breedte en de koppeling aan ruimte-lijke kwaliteit is veelbelovend, maar eerder het begin van een proces danhet resultaat ervan. Er ontstaan nieuwe allianties van partijen die inpotentie kunnen samenwerken, maar nog een lange weg te gaan hebbenom uiteindelijk tot realisatie te komen. Daarbij is in het traject duidelijksprake van weerstand tegen verandering en vernieuwing.Van strategische milieubeoordeling tot integrale beoordelingDe milieubeoordeling is uitgebreid met natuurtoetsing, MKBA en hoog-waterveiligheidsanalyse en richt zich op de ecologische, economische,sociale en cultuurhistorische aspecten van het totale plan, dus niet uit-sluitend op de m.e.r.-beoordelingsplichtige onderdelen.Rol van de SMBInperken en breedte bewarenIn het proces is het SMB-traject opgehangen aan het hoofdproces van deplanvorming. De ontwikkelgerichte aanpak ? van het proces met vele be-langhebbenden ? heeft een sterke neiging te divergeren. De SMB, na eenfase van divergeren, stuurt juist op convergeren. De methodische invals-hoek van de SMB waarborgt de bandbreedte van het onderzoek en laat deuitersten in beeld. Maar de SMB is tegelijkertijd gericht op het inperkenvan het aantal te onderzoeken oplossingen. Oplossingen die op grond vanhet onderzoek als minder kansrijk zijn beoordeeld, vallen af.Methodisch en structurerendSMB is een sterk gestructureerde onderzoeksmatige procedure gericht opde beantwoording van strategische vragen betreffende milieu- en leefom-gevingsaspecten. Hierbij wordt een min of meer lineair proces gevolgd:eerst de vragen, dan het onderzoek, vervolgens de antwoorden en ten-slotte de afweging door planners en bestuurders over hoe met de verkre-gen informatie om te gaan. Een open planproces daarentegen heeft eensterk cyclisch karakter. Dat betekent dat het in rondes verloopt, dat in elkeronde nieuwe inzichten ontstaan en dat in volgende rondes teruggekomenkan worden op eerdere besluiten. De SMB vormt in zekere zin een metho-dische verantwoording van een creatief proces. De samenhang is op ditpunt dan ook sterk. Deze samenhang is onder andere vormgegeven door desubjectieve input, veelal gebiedswensen, vanuit de omgeving in de SMB eenplaats te geven als objectief beoordelingscriterium. Hiermee is explicietinzichtelijk gemaakt welke oplossingen de meeste kansen benutten of be-dreigingen voorkomen. In de eerste beoordeling van alle mogelijke oplos-singen ? de trechteringsfase ? zijn deze criteria en onderliggende belan-gen ? de invalshoeken ? dan ook sturend geweest in de samenstelling vande integrale alternatieven.Integrale alternatievenDe beoordeling van de bouwstenen heeft geresulteerd in drie integraal onder-zochte alternatieven: Minimale ingreep, Behoud en Ontwikkeling. De inte-grale alternatieven zijn daarmee samengesteld als concepten die bepaaldebelangen of gebiedskenmerken in zich vertegenwoordigen, namelijk:?Minimale ingreep als een referentie voor een sobere keuze tegen mini-FOTO:PROJECTBUREAUZWAKKESCHAKELSZEELANDDe dijk bij ZoutelandeTOETS030618case-sTUDYKuSTvErSTErKing:vier soorten maatregelenBijdeverschillendealternatievenenvariantenwordenvierprinci-peoplossingenonderscheiden:dekustlijnwordtbinnenhetzelfderuimtebestekversterkt(consoliderendlandwaartsofzeewaarts)ofwordtuitgebreid(landwaartsofzeewaarts).Dezevierprincipeop-lossingen(bouwstenen)zijnopverschillendemanierentecombi-nerenenuittewerkenindeverschillendekustvakkenendeelge-bieden,afhankelijkvannoodzaakenmogelijkhedenterplekke.Opgrondvaneenbeoordelingvandebouwstenenzijnperdeel-gebieddrieintegralealternatievensamengesteld,dietebeschou-wenzijnalsontwikkelscenario'svoordiekustgebieden.male kosten (veelal consoliderende versterkingen);?Behoud als een alternatief dat bestaande waarden en kenmerken vooralontziet (veelal zeewaartse versterkingen);?en Ontwikkeling als alternatief dat de meeste kansen benut voor degewenste ruimtelijke en recreatieve ontwikkelingen (veelal landwaartseversterkingen).Waar in het `beleidskader planstudies Zwakke Schakels kust' (MinisterieV&W / bestuurlijk overleg kust, 25 mei 2004) de focus van de alternatie-ven sterk ligt in het onderzoeken van het principe van een consolideren-de, zeewaartse of landwaartse versterkingsstrategie, is dit in de SMBZwakke Schakel Zuidwest Walcheren dus ondergeschikt aan de belangenin en kenmerken van het gebied. De drie versterkingsstrategie?n hebbenals ingredi?nt gediend voor de ontwikkeling van mogelijke oplossingen,en daarmee hun plaats gevonden in de SMB.Abstract en detailMede voortkomend uit het interactieve proces met `de omgeving', bleekhet noodzakelijk om regelmatig te focussen op details die ver afstondenvan het abstractieniveau van het plan. Naast `de omgeving' vroeg de be-oordeling zelf ook op onderdelen om detail. Bepaalde elementen zijnmoeilijk beoordeelbaar op een hoog abstractieniveau, zeker waar het gaatom een aspect als leefomgevingskwaliteit. De focus van de beoordelingligt op het niveau van vier deelgebieden, gebieden die veel (interne)samenhang kennen. Voor het ontwerp van de oplossingen en het bepalenvan de effecten is gekozen voor het schaalniveau van kleinere kustvakken,waardoor de focus veel meer komt te liggen op de aanwezige fysieke ken-cOnSOliDaTiEZEEZijDEcOnSOliDaTiElanDZijDEZEEwaarTSlanDwaarTSca.30Mca.30Mca.100Mca.60Mca.150Mmerken. Dit voortdurend schakelen tussen de juiste details en het voorde beoordeling relevante hogere abstractieniveau van de SMB bepaal-de mede het nut ervan. Op deze wijze ontstond voldoende onderbou-wing richting specifieke belangen, werden effecten begrepen, maarbehield de SMB het oogmerk waarvoor ze bedoeld is: op hoog abstrac-tieniveau verschillende effecten betrekken in de planvorming.LeerpuntenToetsingscriteriaTijdens de raadplegingsstap werden de gevoeligheden van te maken be-leidskeuzen ge?nventariseerd, om inzicht te krijgen in de bandbreedte vandie keuzen. Later in het proces bleken deze gevoeligheden veel specifiekerbenoemd te kunnen worden, vooral toen de bouwstenen van de alternatie-ven beschikbaar kwamen. Zo bleek later dat het aspect water en bodemnauwelijks onderscheidend was bij de keuze van alternatieven.Via de Habiforum-matrix is vroeg in het proces inzicht verworven in degebiedskwaliteiten en de relevante criteria die verschillende actoren han-teren. Dit had nog gerichter kunnen gebeuren aan de hand van een acto-renanalyse, en door deze criteria in de loop van het proces aan te scherpen.Tijdens de raadplegingsstap bleek het (achteraf gezien) te vroeg voor acto-ren om de criteria voldoende scherp te kunnen benoemen. Hier was in hetproces rekening mee gehouden door pas in de laatste stap van de SMB hetdefinitieve beoordelingskader samen te stellen. Echter, dit beoordelingska-der was vooral gericht op de bestuurlijke keuzes, algemeen of juist sterkinhoudelijk geformuleerd en lastig communiceerbaar naar belangheb-benden. In de communicatie is uiteindelijk een tweede meer concrete setTOETS030619Deaanpakenstructuurvanhetproceszijnindefiguurschema-tischweergegeven.Deontwikkelingslijn,deplanlijnendeconsultatielijnvormensamenhetplanproces.Deonderzoeks-enprocedurelijnvertegenwoordigenhetSMB-spoor.Ontwikkelingslijncentraalinhetplanprocesstaatdeontwikkelingslijnwaar-binnendebouwstenenenalternatievenvoorhetKustplanzijnontwikkeld.Ditheeftvooralplaatsgevondeninontwerp-ateliersenworkshops.hierinzijnbeleidsmakers,planners,ontwerpers,vertegenwoordigersvanbelangenorganisatiesenspecialistenopbasisvaneenintensieveuitwisselingvanproble-men,kansenengebiedskennisendoormiddelvanco-creatiegekomentotvisies,beeldenenoplossingsrichtingen.Deontwikkelingslijnisgevoedvanuithetonderzoekendeconsultaties.OnderzoekslijnDeonderzoeksagendaontstaatvanuitdeandereviersporen,waarinhoudsvragengeformuleerdworden.Omgekeerdvoedthetonderzoekdeontwikkelingenplanvormingmetrelevanteinformatieenresultatenvanbeoordelingen.hetonderzoekisnagenoeggeheelge?ntegreerdindeSMB.PlanlijnTussenresultatenvandeontwikkelingslijnzijnvastgelegdinopeen-volgendeplandocumentendiefungerenalstijdelijkeijkpuntenofconsolidatiemomenten.Deplandocumentenvormenhetstartpuntvoordedaaropvolgendeontwikkelingsslag.Consultatielijnindeconsultatielijnzijnbelanghebbendenopgezochtenge?nfor-meerdoverdetussenresultatenendevervolgstappen.hiermeeisgestimuleerddatorganisatiesengroeperingenbetekenisgevenaandegeplandeontwikkeling,waardoorzijzicheenbeeldvormenvandeimpactdiedeplannenkunnenhebben.Opgrondhiervankunnenzijhunopstellingbepalentenopzichtevandeplannenenaldannietactiefkennisgaanverzamelenofinvloedgaanuitoefenenmiddelsdeelnameaanhetontwikkelingsproces.ProcedurelijnDeSMB-procedureisgekoppeldaanhetkustplan,alsuitwerkingvanhetomgevingsplan.DeSMB-procedurekenttweemarkantepunten:bijhetbeginvanfase1destartnotitie(notitiescopeenreikwijdte)endebijbehorenderaadplegingeninspraak,enaanheteindevanfase1deintegralebeoordelingsrapportage(SMB)gekoppeldaanhetontwerpkustplan.DEvijfprOcESlijnEninhETplanTrajEcTTOETS030620case-sTUDYcriteria gebruikt waarmee beter op ??n golflengte met belanghebbenden ge-communiceerd kon worden. Het ging dan over voor betrokkenen zeerbelangrijke zaken als strandbreedte, het al of niet verdwijnen of verplaatsenvan strandpaviljoens of recreatiebungalows of andere bebouwing.SMB versus planprocesDe SMB heeft in het planproces een duidelijke meerwaarde gehad in devorm van structurerende, voorsorterende en trechterende tussenstappenin het planproces. Deze aanpak vergt een zorgvuldige procesregie en eenheldere positionering van de SMB ten opzichte van het hoofd (plan)proces.Het beoordelingsonderzoek was niet alleen toetsend maar door het de-tailniveau soms ook aanvullend. Voor een keuze van het voorkeursalter-natief was zes weken tijd ingeruimd na het afronden van de SMB. In demilieurapportage was dan ook geen voorkeursalternatief opgenomen. Dithad het voordeel dat het projectteam met alle alternatieven een consulta-tieronde kon houden, en er nog geen voorkeursalternatief `verdedigd'hoefde te worden. In het planspoor konden door beide gemeentebesturenen het waterschap deelbesluiten voorbereid worden. De reacties uit deconsultatieronde konden volledig meegenomen worden bij de keuze vanhet voorkeursalternatief. De eindversie van het Kustplan is dan ook pasdaarna geschreven.hetontwerpKustplanisinjuni2006afgerondenwordtnainspraakenadviesdoorgSvanZeelandinseptember2006vastgesteld.Deplankaartlaatziendathethelekustgebiedisonderverdeeldinvierdeelgebiedenenelkdeelgebiedineenaantalkustvakken.perkustvakiseenversterkingsrichtinggekozen,terwijlbinnendijksontwikkelingsopgavenzijngeformuleerddiekomendjaarverderuitgewerktworden.DezevoorkeursrichtingisindeSMBzelfnietbepaaldofuitgewerkt.welheeftdeSMBperdeelgebieddealternatievenbeschrevenenbeoordeeld.Opbasisdaarvanisnaeenconsultatierondeindestreekhetvoorkeursalternatiefbepaald.pOSiTiOnEringvanDESMBinhETplanTrajEcTinbijgaandefiguurisschematischweergegevenhoeinditprojectmethetspanningsveldtussenSMBenplantrajectisomgegaan.DekernvandeaanpakisgeweestomhetSMB-trajectaanhethoofdprocesvandeplanvormingoptehangen.hetprocesbestonduitvierhoofdstappen.hetresultaatvanelkestapvormdeeenin-putvoor??nvandedriestappenuithetSMB-traject.hetresultaatvanelkeSMB-stapwerdvervolgensweeralsinputgebruiktvooreenvolgenderondeinhetplanproces.hiermeeagendeerdehetplanprocessteedsdeonderzoeksagendavoordeSMB.uitdeSMB-stappenvolgdenbeoordelingenentoetsresultatendieingeplugdwerdenineenvolgendeplanronde.DeprojectleidersplanprocesenSMBstemdenhiertoeelkaarsplanningenzorgvuldigopelkaaraf.