TOETS030824DETailnivEaublijfTaanDachTSpunTplan-m.E.r.uiTDEluiErSmilieueffectrapportagevoorplannen?plan-m.e.r.?iseennieuwewettelijkeverplichting.Tijdenseenpraktijkmiddagwerddebalansopgemaakt.hetkunstjeisonderdeknie,zolijkthet.maareenstruikelbrokblijfthetdetailniveau;vooralwanneerhetomeffectenopbeschermdenatuurgaat.rinkeberkenboschVERSLAGDE AUTEURRinke Berkenbosch (071-5127328, r.berkenbosch@wxs.nl) is redacteur van Toets.De Europese Richtlijn voor de strategische milieubeoordeling(SMB) werd in 2005 van kracht. Per 28 september 2006 isdeze richtlijn verankerd in de Nederlandse Wet milieubeheer en het daarbij behorende Besluit m.e.r. Sindsdienkennen we in Nederland twee soorten milieueffectrapportages: milieueffectrapportages voor plannen (planm.e.r.) en milieueffectrapportages voor concrete projecten (besluitm.e.r.).Besluitm.e.r. is oud en vertrouwd. Planm.e.r. is relatief nieuw. De invoeringervan heeft haar uitwerking niet gemist. In de afgelopen periode zijn veletientallen planm.e.r.'s gestart, en een aantal daarvan is inmiddels ook afgerond. Reden genoeg voor de Sectie m.e.r. van de Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) om voor het eerst eens de balans op te maken tijdens eendaartoe belegde praktijkmiddag op 27 maart 2008. Centrale vraag: is planm.e.r. uit de luiers? "Ja, dat wel", zo luidde de conclusie. "Maar", zoals eenvan de inleiders het verwoordde: "Planm.e.r. is nog geen gesneden koek!"OverzichtHoeveel planm.e.r.'s hebben we inmiddels in Nederland, en hoe zijn dieverdeeld over verschillende typen plannen en verschillende overheidsniveaus? Heel precies weten we dat niet, want er is geen landelijk dekkendeinventarisatie van alle procedures. W?l is er een systematische administratievan de planm.e.r.'s waarbij de Commissie voor de milieueffectrapportagewordt ingeschakeld. Ter herinnering: anders dan bij besluitm.e.r. is het bijplanm.e.r. niet per definitie noodzakelijk de Commissie m.e.r. om advies tevragen. Dergelijke advisering is alleen verplicht indien plannen mogelijkconsequenties hebben voor Natura 2000gebieden en/of voor de EcologischeHoofdstructuur. In andere gevallen ? maar dat is wellicht een minderheid? ? kunnen de beslissingsbevoegde overheidsinstanties de Commissiem.e.r. vrijwillig om advies vragen, zowel in het begin van de procedure (afbakenen `reikwijdte en detailniveau') als bij de toetsing van het milieurapport.Alle adviesteksten over procedures waarin de Commissie m.e.r. van de partijis of was, zijn toegankelijk via de website van de Commissie (zie kader). Gewoontegetrouw heeft de Commissie haar boekhouding goed op orde. Watblijkt daaruit? Per begin 2008 is de Commissie betrokken (geweest) bij circa100 planm.e.r.'s, onder te verdelen in 75% `zuivere' planm.e.r.'s en 25% aangevallen waarin voor een bepaalde activiteit planm.e.r. en besluitm.e.r. zijngecombineerd.Van al die planm.e.r.'s heeft zo'n 80% betrekking op lokale en regionaleplannen. Provinciale plannen (bijvoorbeeld ruimtelijke plannen of plannenop het gebied van verkeer en vervoer of water) zijn goed voor een aandeelvan 15%. De resterende 5% betreft plannen op nationaal niveau, bijvoorbeeld plannen inzake Ruimte voor de Rivier en de Zuiderzeelijn.ZuiderzeelijnTijdens de praktijkmiddag werden verschillende thema's en cases nader uitgediept, waaronder de genoemde Zuiderzeelijn. Dat is een nogal `apart'plan ? in elk geval van een heel andere orde dan de lokale of regionale plannen die in het merendeel van de gevallen in een planm.e.r. centraal staan.Tegelijkertijd is ook juist de Zuiderzeelijn een goede illustratie van de mogelijke toegevoegde waarde van m.e.r. op planniveau. Dat komt onder meeromdat in dit geval, mede via de planm.e.r., de discussie breed werdTOETS030825op voor de valkuil van het detailniveau. De traditionele besluitm.e.r. vereistdat alle alternatieven minutieus worden doorgerekend. Bij planm.e.r. daarentegen zou het moeten gaan om de hoofdlijnen; om kwesties als nut en noodzaak, om identificatie van kansrijke opties, om afwegingen ten principale.NatuurEen taai punt, zo bleek, is en blijft het regime van de natuurbescherming:de Natura 2000gebieden en de EHS. Zodra een plan invloed zou kunnenhebben op beschermde natuurgebieden, is een planm.e.r. verplicht, alsmede een zogenoemde passende beoordeling. Strikt genomen vereist zo'n passende beoordeling echter een zeer uitgebreid en gedetailleerd onderzoek,ter beantwoording van de vraag of er mogelijk significante effecten zijn,al dan niet in cumulatie met andere voornemens en bestaande activiteiten.Dat vraagt om een mate van detail in het onderzoek die zich slecht verdraagt met het strategische karakter waarvoor planm.e.r. bedoeld is. Lastig."Er is op dit moment geen eenduidige, pasklare oplossing aan te dragenvoor het verschil in detailniveau van de passende beoordeling en het detailniveau van strategische plannen", aldus de terugmelding van een van desessievoorzitters.KortomHet geheel overziend: we kunnen constateren dat planm.e.r. inderdaad deluiers is ontgroeid. De behandeling van effecten voor beschermde natuurblijft een hangijzer. Maar voor het overige geldt: overheidinstanties en adviseurs hebben een passend antwoord gevonden.gemaakt. En zo kon het gebeuren dat, naast uiteenlopende technische oplossingen voor hoogwaardig openbaar vervoer, ook geheel andere opties inbeeld kwamen om de economische structuur in het noorden des lands teversterken. Belangrijke strategische vragen ? nut en noodzaak, palet aanalternatieven ? werden op `milieustrategisch niveau' belicht. "Het planm.e.r.proces bevatte eigenlijk alle elementen die we twintig jaar geledenmet m.e.r. voor ogen hadden, v??r de toenemende juridisering van het instrument", aldus een van de conclusies uit de betreffende sessie.Vroeg beginnenEn dat brengt ons meteen bij een eerste kernpunt: als het maar even kan,start dan een planm.e.r. wanneer er nog echt iets te kiezen valt. Met anderewoorden: zet planm.e.r. in als ontwikkelinstrument, op het strategischniveau waarvoor het bedoeld is. In de afgelopen periode is het regelmatigvoorgekomen dat plannen al ver waren uitgekristalliseerd en uitonderhandeld, en er ineens toch nog een planm.e.r. moest komen. Die wettelijk verplichte exercitie draait dan al snel uit op een `rechtvaardiging achteraf'. Hetkan geen kwaad ? ook niet in een laat stadium ? om de milieuargumentenop een rij te zetten. Dat leidt op z'n minst tot een verzakelijking van de discussie. Maar van echte invloed (doorwerking) kan dan geen sprake meerzijn. Inmiddels zijn er evenwel ook plannen waarbij de planm.e.r. wel degelijk richting gevend is geweest. Voorbeelden daarvan zijn de planvormingsprocessen rond HaarlemmermeerBollenstreek, Wieringerrandmeer, glastuinbouw Friesland en verschillende zwakke schakels langs de Noordzeekust. D? kunst is om de juiste balans te vinden tussen inhoud (probleem endoelstelling en effectonderzoek), proces (intern projectmanagement en omgevingsmanagement) en procedure (wettelijke vereisten). Bedenk hierbij datplanm.e.r. een heel stuk flexibeler is dan besluitm.e.r.: de procedure is lichter, en er zijn ook meer mogelijkheden voor tussentijdse bijstellingen. Pasfoto:www.flickr.com/fquist.Meer inforMatie over plan-M.e.r.? Voor een digitale handleiding voor plan-m.e.r.: zie www.vrom.nl (onder`Nota's, wetten en regels').? De Commissie voor de milieueffectrapportage heeft inmiddels vele tientallenadviezen uitgebracht over plan-m.e.r.'s. Zie www.commissiemer.nl.? De presentaties van de praktijkmiddag `Plan-m.e.r. uit de luiers' (27 maart2008) zijn te vinden op de site van de VVM: www.vvm.info (VVM activiteiten/ archief).? Het kennisplatformMER (www.merplatform.nl) biedt de gebruikers op een-voudige wijze de mogelijkheid de websites van de Commissie m.e.r. en Info-Mil te doorzoeken op informatie over m.e.r.-gerelateerde onderwerpen. Ookis het mogelijk digitaal een vraag te stellen aan beide organisaties. De aan-geboden informatie varieert van complete milieueffectrapportages totformele juridische en beleidsdocumenten. De dienstverlening van deze help-desk is gratis.