TOETS0215HWBP2REIKWIJDTE EN DETAIL-NIVEAU NADER BEKEKENDe komende jaren gaan meerdere projecten de planprocedures doorlopen in kader van het Hoogwaterbe-schermingsprogramma 2 (HWBP-2). De afgelopen jaren zijn er al veel van dit type projecten opgestart,zowel uit het HWBP als de Ruimte voor de Rivier-programma's. Met het oog op de aankomende projectenwordt in dit artikel vanuit vier perspectieven gekeken naar de reikwijdte en detailniveau van het op te stellenmilieueffectrapport: de initiatiefnemer, het bevoegd gezag, de Commissie voor de m.e.r. en het ingenieurs-bureau. Verschillende interviews zijn afgenomen met sleutelfunctionarissen uit dit werkveld. Hen is de vraaggesteld: kunnen we uit de reeds opgestarte projecten lering trekken voor de nog komende projecten?Malenthe Teunis en Sanne EbbenLESSEN UIT HWBP EN RVR-PROJECTEN26TOETS021527DE AUTEURSMalenthe Teunis, (06 10101108, malenthe.teunis@arcadis.nl) is master-student Mariene biologie en stagiaire bij Arcadis. Sanne Ebben (0627060490, sanne.ebbengerrits@arcadis.nl) is senior projectleider en ad-viseur milieueffectrapportage bij Arcadis.Voor veel van de nog te beginnen projecten moet een m.e.r.-procedure worden doorlopen. Voorbeelden van dit type pro-jecten die de afgelopen jaren al zijn opgestart, zijn de dijkver-sterkingen Spui-west, Markermeerdijken, dijkversterkingMarken, Ruimte voor de Rivier Deventer en Waalweelde West.Een belangrijke stap in deze projecten is de afbakening van de reikwijdteen het detailniveau van het op te stellen MER. In deze projecten zijn ver-schillende methoden gebruikt om de mogelijke alternatieven te onderzoe-ken; er is gewerkt met een bandbreedtebenadering, met bouwstenen ofmet vele varianten. Vaak is deze keuze voor de alternatieven vastgelegd ineen startdocument, ook wel Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) ofStartnotitie.DE INITIATIEFNEMERPeter Oosterling is werkzaam als jurist bij Hoogheemraadschap Noor-derkwartier (HHNK) en daarbij al jarenlang actief op het gebied vanm.e.r.-procedures in de rol van initiatiefnemer.Ervaring uit de praktijkOosterling heeft veel gewerkt aanhet bekende project dijkversterkingvan de Markermeerdijken. Dit project is gestart in 2008 onder de oudem.e.r.-regelgeving; een Startnotitie(SN) was in die tijd nog verplicht. DeSN heeft toentertijd keurig de in de Wet milieubeheer voorgeschrevenprocedure doorlopen. Ook zijn er enkele informatieavonden geweestnaar aanleiding van de SN. Op dit moment is het project nog niet afge-rond. Met de kennis van nu was het volgens Oosterling wenselijk ge-weest om eerst een planMER op te stellen en de vele opgaven die nuspelen in het gebied in een enkel plan te vatten. HHNK heeft zich in dertijd enkel gefocust op de dijkversterking, wat terecht was. Flink wat ja-ren later loopt het hoogheemraadschap aan tegen een aantal grootscha-lige ontwikkelingen in datzelfde kustgebied ? denk aan de ecologischeen recreatieve plannen die diverse overheden hebben voor het Marker-meer en de directe kustzone? en ziet het zich geconfronteerd met talvan nieuwe maatschappelijke vragen.NRD volgens de trechtermethodeWat betreft trechtering is het volgens Oosterling van belang dat de op-drachtgever zich niet als een onbeschreven blad meldt. Vooraf in de NRDdient de eerste trechtering plaats te vinden op het gebied van techniek endoelmatigheid. Dijkversterkingen die bijvoorbeeld niet aan de richtlijnensober, robuust en doelmatig voldoen, komen niet in aanmerking voor eensubsidie en zijn daarmee kansloos. Bij het opstellen van de NRD is hetdaarbij van belang de vraag te stellen: wat mankeert mijn dijk? Waardoorer duidelijkheid is over het probleem. Ook is het mogelijk om in de eerstefase van probleemstelling omwonenden te betrekken. Een tweede trechte-ring kan plaatsvinden in het MER op basis van milieuaspecten."GA OVER DE DIJK HEEN KIJKEND VANLINKS NAAR RECHTS EN HAAL DAAR DEESSENTI?LE INFORMATIE UIT DIE JE IN DENRD WILT VERMELDEN"Een functioneel NRDBij het bepalen van de reikwijdte en het detailniveau bij waterprojecten,is belangrijk dat alle informatie in kaart wordt gebracht. Dat kan naarOosterlings idee heel eenvoudig: "Wandel over de dijk, kijk naar links,naar rechts en focus je op de bestemmingen en gebruiksdoelen die hetgebied aan weerszijden van de dijk heeft". Daarnaast is het essentieelom (milieu)informatie te verzamelen op internet, bij openbare bronnenen bij deskundigen. Vervolgens kan worden bekeken welke zaken in be-schouwing moeten wordengenomen. Een gebiedsvisie is daarbij ook eenbelangrijk onderdeel in de NRD; hierin kunnen de betrokkenen zienwaar het waterschap mee bezig is. Deze transparantie draagt bij aan hetvertrouwen onder de omwonenden. Bovendien daagt het de deskundigelezer uit om te controleren of alles wel klopt.HWBP2HET BEVOEGD GEZAGAls m.e.r.-co?rdinator werkt Michael Jonk bij de provincie Noord-Hol-land. Ook hij heeft veel ervaring met grote waterprojecten en de NRD'sdie in het kader van de bijbehorende m.e.r.-studies worden opgesteld.Ervaring uit de praktijkEen recent voorbeeld van een m.e.r.-procedure waarbij Jonk als bevoegdgezag betrokken was, is de dijkversterking van Marken. Dit project is ge-start in 2002 en in 2009 lag de NRD klaar. In 2013 is het proces in zijn ge-heel opnieuw opgestart als gevolg van nieuwe inzichten van de initiatief-nemer in de veiligheidsaanpak. De NRD is daarbij rekbaar genoeg geblekenvoor een nieuw ontwerp en voorkeursalternatief. Daarbij spreekt Jonkmeteen een voorkeur uit voor een flexibele NRD en daaropvolgend dyna-misch MER, zodat het project kan meebewegen met het proces en de ver-anderingen binnen de scope vallen. Daardoor is de kans nihil dat het ge-hele project opnieuw moet beginnen. Overigens verwacht hij in detoekomst dat aankomende dijkversterkingen in Noord-Holland van be-perkter impact zullen zijn en dat dergelijke proceduretijden niet veelmeer zullen voorkomen."NIET ALLES VALT TE TRECHTEREN"NRD volgens de trechtermethodeJonk is deels kritisch tegenover de trechtermethode van Elverding, voor-namelijk op het gebied van participatie bij de NRD. Brede participatie ineen vroeg stadium heeft volgens hem zijn beperkingen. De omwonen-den komen namelijk vaak pas in actie wanneer er re?le oplossingen optafel liggen waar ze gericht op kunnen reageren. De NRD is daar vaaknog te breed voor. Er is dan nog genoeg mogelijk, waardoor mensen nogniet de behoefte voelen te reageren. Maar als er eenmaal een ontwerp optafel ligt waarvan de gevolgen voor hun leefomgeving duidelijk zijn,voelen meer mensen de urgentie om te reageren.Een functioneel NRDEen functioneel NRD bevat in eerste instantie een probleemanalyse, al-ternatieven en belangrijke milieuaspecten. Daarbij kunnen partijenvoorafgaand aan het bekendmaken van de NRD om tafel gaan met be-trokkenen, om de NRD zo te vormen dat eenieder zich erin kan vinden.Daarbij is van belang dat er een zekere flexibiliteit aanwezig blijft en eendynamisch proces blijft gewaarborgd, zodat later in het proces nog demogelijkheid bestaat mee te gaan met een eventuele nieuwe oplossing.Welke vorm NRD?Het doel van de milieueffectrapportage (m.e.r.) is het milieubelang een vol-waardige plaats te geven in de besluitvorming van een plan of project. Eenvolwaardige plaats eist een goede specificatie en scherpe afbakening van dekaders voor reikwijdte en detailniveau van het te verrichten milieuonder-zoek bij het project of plan. Waarop moet het onderzoek zich vooral rich-ten en wat kan buiten beschouwing blijven? Deze afbakening wordt vaakin het NRD opgenomen. Dit dient bewoners, belanghebbenden en bestuur-ders te informeren over het project en dient de mogelijkheid te bieden aaneenieder om zienswijzen in te dienen over de voorgestelde aanpak voor hetmilieuonderzoek (alternatieven, beoordelingskader en methodiek). Het do-cument is vormvrij. Doorgaans wordt een probleemanalyse of een doelstel-ling voor het plan gegeven, wordt een project geformuleerd, komen de mo-gelijkealternatievenaandeordeenwordtaangegevenwelkemilieuaspectenin het MER worden beoordeeld.Er zijn grote verschillen in lengte en inhoud van de verschillende NRD's,die tot op heden zijn opgesteld voor HWBP en RvR-projecten. De vraag dieTOETS021528TOETS021529zich nu voordoet, is welke vorm het beste is. Hoe kunnen we reikwijdte endetailniveau zo bepalen dat het werkelijk bijdraagt aan het soepel doorlo-pen van de m.e.r.-procedure? In dit artikel wordt vanuit vier perspectievengekeken naar reikwijdte en detailniveau. Hierbij staat de vraag centraal:wat hebben we geleerd van de afgelopen NRD's bij dit type waterprojecten?Gevraagd is naar praktijkervaring met de NRD; hoe past deze bij de metho-de-Elverding? Hoe kan trechtering plaatsvinden in de NRD? En wat denkende ge?nterviewden van een functioneel NRD?Punten van belangUit de interviews komt naar voren dat er niet ??n recept is voor een `juiste'NRD. Wel zijn er verscheidene aandachtspunten benoemd die kunnen wor-den meegenomen naar toekomstige HWBP-projecten.Flexibel en dynamischMeerdere keren zijn de termen`flexibel NRD' en `dynamisch MER' ge-noemd, voornamelijk door het bevoegd gezag en de Commissie voor dem.e.r. Een NRD die nog ruimte bevat voor eventuele aanpassingen wordtvan erg groot belang geacht. Uit praktijkervaring blijkt dat naar verloopvan tijd nieuwe inzichten kunnen ontstaan en de omgeving mondigerwordt wanneer de plannen echt vorm beginnen te krijgen. Het is dus be-langrijk om ruimte te bieden voor nieuwe realistische alternatieven of va-rianten.Daarentegen ismet een NRD transparantie en duidelijkheid cre?ren naarde omgeving, een van de belangrijkste doelen voor de initiatiefnemer. La-ten zien dat er kennis aanwezig is van het gebied en wat de specifieke plan-nen zijn, is essentieel voor de initiatiefnemer om draagvlak te verwervenonder de belanghebbenden.Scoping en trechteringScoping van milieueffecten blijkt door alle partijen een gewenste ontwik-keling te zijn. Wanneer bepaalde milieuaspecten onderbouwdkunnen wor-den afgeschreven in de NRD, heeft dit de voorkeur. Trechtering van alterna-tieven in de geest van Elverdingworden bij voorkeur voorafgaand aan deDE COMMISSIE VOOR DE M.E.R.Pieter Jongejans werkt als werkgroep-secretaris bij de Commissie voor dem.e.r. en is gespecialiseerd in waterprojecten. In zijn rol als werkgroep-secretarisheeft hij namens de werkgroep vele adviezen voor NRD's vanwaterprojecten uitgebracht.Ervaring uit de praktijkOver de jaren ziet Jongejans dat de NRD(en voorheen startnotities) overhet algemeen erg uitgebreid zijn voor dijkprojecten, vergeleken met an-dere NRD's. Er wordt vaak gedetailleerd ingegaan op de probleemstellingen bijbehorende faalmechanismen. Ook wordt er steeds meer vastgelegdin de NRD, zodat het in een MER vrijwel een-op-een is over te nemen.Soms is in de NRD de keuze voor de alternatieven al gemaakt en is hetMER enkel een formeel rapport dat nog moet worden geschreven en deeffecten van de alternatieven weergeeft. Het voegt dan weinig toe aan hetbesluitvormingsproces."ER WORDT SOMS AL VEEL VASTGELEGDIN DE NRD, ZODAT HET IN EEN MER VRIJ-WEL EEN-OP-EEN IS OVER TE NEMEN"NRD volgens de trechtermethodeJongejans is een voorstander van trechtering toepassen in de NRD. Somswordt vooraf aan de NRD al een trechtering gemaakt en worden alternatie-ven (gemotiveerd) afgeschreven. Er wordt dan bijvoorbeeld gekeken naardraagvlak, technische mogelijkheden en kosten. Een aandachtspunt hierbijis dat een alternatief niet alleen om kosten mag worden afgeschreven. Jon-gejans denkt dat de NRD zelf een belangrijke rol kan vervullen in het trech-teringsproces. Daarbij kan het bijvoorbeeld worden opgezet vanuit bouw-stenen waarin de harde randvoorwaarden en eventuele ruimte voormeekoppelkansen (initiatieven vanuit de omgeving die kunnen wordenmeegenomen bij het project) staan vermeld. Of er kan worden gekozen vooralternatieven die de bandbreedte van het project markeren. Hierbij beperkje het MER tot een bepaald aantal alternatieven en bouwstenen, maar hebje in het MER wel de ruimte om dynamisch mee te bewegen met het proces.Ook is het mogelijk bepaalde milieuaspecten onderbouwd al af te schrijvenen op een dergelijke manier een trechtering uit te voeren (scoping).Een functioneel NRDGoede ervaringen heeft Jongejans overgehouden aan het werken metbouwstenen in een NRD, bijvoorbeeld bij Ruimte voor de Rivier Deventer.Hierbij zet je de kaders af in de NRD, maar is in het MER de ruimte nogaanwezig om verschillende alternatieven te ontwikkelen. Zo kan het MERbijvoorbeeld in twee fasen worden opgedeeld; eerst een algemene beoor-deling van de alternatieven vanuit de bouwstenen en vervolgens in detweede fase het toespitsen op de meest belovende alternatieven en dezediepgaand onderzoeken.Jongejans geeft ook aan dat een NRD niet per definitie een papieren rap-port hoeft te zijn. Hij noemt een voorbeeld waarbij raadpleging over reik-wijdte en detailniveau heeft plaatsgevonden in de vorm van een raadple-gingsbijeenkomst, waarbij alle belanghebbenden en ge?nteresseerden naeen aantal presentaties in de gelegenheid zijn gesteld om input te leve-ren. Dit kan de drempel om te reageren en mee te denken over de NRDverlagen.Betrokkenen hoeven niet eerst een heel document door te lezen,maar krijgen op een veel interactievere manier de informatie tot zich.HWBP2NRD gedaan; men wil werkelijk wat kunnen zeggen op een informatie-avond. Dat betekent niet dat dit trechteringsproces door de initiatiefnemeralleen moet worden doorlopen. Belanghebbenden worden bij voorkeurvoorafgaand aan de NRD betrokken om mogelijke oplossingen door te spre-ken. Dit zodat de alternatieven of bouwstenen in de NRD al een zekerdraagvlak hebben.Elk project is uniekHet ingenieursbureau spreekt duidelijk van een NRD dat projectafhanke-lijk wordt opgesteld. Elk project vraagt om een unieke aanpak. Dit betekentechter niet dat elk project tot in detail moet worden beschreven om in deNRD zijn uniekheid vast te leggen. De essentie is van belang en dat komtneer op het beschrijven van de probleemstelling (de eventuele faalmecha-nismen) en daaruit voortkomende doelstelling voor plan of project, de mo-gelijke oplossingen en alternatieven of bouwstenen die daaruit voortko-men. En tot slot de milieuaspecten die in het MER worden beschouwd, hetbeoordelingskader. INGENIEURSBUREAUAls senior projectleider bij Arcadis heeft Sanne Ebben de afgelopen tienjaar aan vele m.e.r.-procedures voor Ruimte voor de Rivier, vaargeulenen dijkversterkingen gewerkt. Daarbij heeft zij veel ervaring opgedaanmet het opstellen van NRD's en MER'en voor natte infraprojecten.Ervaring uit de praktijkDe NRD is veelal projectafhankelijk en dus uniek, is Ebbens ervaring inde praktijk. Er zijn natuurlijk parallellen te trekken en vaste onderde-len, maar de invulling is projectafhankelijk en hangt af van de fasewaarin het project zich bevindt en hoe omvangrijk de opgave is. Wellijkt er een trend te zijn dat over de jaren de NRD steeds gedetailleerderwordt. Dit komt volgens Ebben deels voort uit de drang van de opdracht-gever om meer zekerheid vroeg in de procedure in te bouwen, zodat al-les juist is onderbouwd en het document `Raad van State-proof' is."DE INHOUD EN VORM VAN DE NRD ZIJNPROJECTAFHANKELIJK EN UNIEK"NRD volgens de trechtermethodeEen zekere trechtering en goede scoping in de verkenningsfase en vooraf-gaand aan de publicatie van de NRD, heeft de voorkeur van Ebben. Hierbijis ruimte om belanghebbenden te betrekken en samen re?le alternatie-ven te vormen. Zo is de NRD niet enkel een bericht dat er een probleem isen dat bijvoorbeeld de dijk moet worden versterkt, maar is het probleemal besproken en is er vanuit de belanghebbenden meer begrip voor demogelijke oplossingen en alternatieven. Dit proces wordt vastgelegd in deNRD waarna eenieder hierop kan reageren. Hierbij is het wel zaak de al-ternatieven slim te kiezen door met bouwstenen of bandbreedtes te wer-ken. Dit zorgt voor de nodige flexibiliteit in de verdere planvormings- enMER-fase. Daarnaast kan de NRD worden gebruikt voor een duidelijkescoping van de te beschouwen milieueffecten. Daardoor richt het op testellen MER zich alleen op de effecten die echt van belang zijn voor keuzevan de alternatieven, draagvlak en vergunbaarheid.Een functioneel NRDZoals genoemd, bestaat er geen recept voor een functioneel NRD; elkeNRD is uniek. Het project zal moeten worden ingeschat en daarnaarmoet worden gehandeld. Bij een dijkversterking bijvoorbeeld is het doelde veiligheid te verbeteren. Alternatieven die deze doelstelling behalenzijn daartoe kansrijk en kunnen in een bandbreedte gevat worden.Daarentegen zijn bijvoorbeeld Ruimte voor de Rivier-projecten veel omvang-rijker en speelt niet alleen veiligheid en inpassing een rol, maar ook ruimte-lijke kwaliteit. Waar Ebben bij een `eenvoudige' dijkversterking zonder ge-biedsontwikkeling kiest voor een bandbreedtebenadering met tweealternatieven (conform NRD en MER dijkversterking Spui West), kiest zij bijeen project met meerdere doelstellingen eerder voor een benadering metbouwstenen en meerdere alternatieven (MER Waalweelde West). Bij beideprojecten is op een dergelijke manier de informatie voor de besluitvormingaanwezig en levert het transparantie en duidelijkheid naar de omgeving op.30TOETS0215