TOETS010822Een waterlichaam is de rapportage-eenheid voor de KRW en hetniveau waarop doelstellingen en maatregelen gerapporteerdworden naar Brussel. Het is een onderscheiden watermassavan aanzienlijke omvang, zoals (een deel van) een meer, eenwaterbekken, een stroom, een rivier of een kanaal. Nationale enlokale overheden dienen conform de KRW in de regio afspraken te maken overwaterkwaliteitdoelstellingen en maatregelen tot ? in eerste instantie ? 2015.De partners in het beheergebied van Hoogheemraadschap Hollands Noor-derkwartier (HHNK) hebben ervoor gekozen om verder te kijken dan waarde KRW strikt om vraagt. Daarom zijn alle maatregelen in beeld gebrachtdie de waterkwaliteit in het gebied ten goede kunnen komen. Derk Jan Mars-man, als senior beleidsmedewerker verantwoordelijk voor het KRW-procesin het Hollands Noorderkwartier: "Het ontwikkelen van maatregelenpak-ketten voor de Kaderrichtlijn Water raakt vele belangen en doelen. Daaromheeft Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voor een intensieveen integrale aanpak gekozen met alle relevante partners in het gebied. Doorhet bundelen van kennis en gezamenlijke verantwoordelijkheid strevenhoogheemraadschap, gemeenten en provincie naar een echte verbeteringvan de waterkwaliteit in het hele beheersgebied."ProcesarchitectuurHet schaalniveau van het Hollands Noorderkwartier is te groot om in dezefase van het KRW-proces maatwerk te leveren. Om van de KRW een werk-baar proces te maken met een transparant en breed gedragen eindproductis het beheersgebied van HHNK opgedeeld in vier regio's: West-Friesland,Noord-Kennemerland, Laag Holland en Kop van Noord-Holland & Texel. PerNaarEENKrW-maaTrEgElENpaKKETiNhEThOllaNdSNOOrdErKWarTiErSamENWErKENaaNSchOONWaTErdeEuropeseKaderrichtlijnWater(KrW)heefttotdoelomin2027eengoedechemischeenecologischewaterkwaliteitindeEuropesewaterentebereiken.daartoeisinhethollandsNoorder-kwartiereenprocesopgezetdatperwaterlichaamtoteenverantwoordeneffectiefmaatregelen-pakketmoetleiden.Omdattebereiken,zijnmaatregelenviaeenmulticriteria-analysegescoordopdertienaspecten.ditinstrumentisopgezetombestuurlijkekeuzesheldertekrijgen,maarookomdraagvlakteverwerven.inditartikelwordtditprocesbeschrevenenge?valueerd,mettipsvoordetoekomst.maartenVerkerk,michielSchreijerenmariannehilderscase-studyDE AUTEURsMaarten Verkerk (06- 46283148, maarten.verkerk@dhv.com) en Marian-ne Hilders (033-4683170, marianne.hilders@dhv.com) zijn beiden advi-seur waterbeheer bij DHV, Michiel Schreijer (0299-663000, m.schreijer@hhnk.nl) is strategisch beleidsmedewerker bij het HoogheemraadschapHollands Noorderkwartier.deelgebied is een regionale projectorganisatie opgezet, bestaande uit ledenvan gemeenten, hoogheemraadschap en provincie. De projectorganisatieshebben een eigen verantwoordelijkheid voor de regionale aanpak. Zo is departicipatie en de bestuurlijke betrokkenheid op regionaal niveau vorm-gegeven en zijn lokale aspecten en kansen beter op waarde geschat. Hierbijis waar mogelijk aangesloten bij bestaande overlegstructuren.Om samenhang tussen de regio's te waarborgen, is naast de regionale pro-jectorganisatie een centrale procesgroep actief. Voor de boezemwateren iseen aparte werkgroep ingericht. Daarnaast is een Werkgroep Afwegings-kader ingesteld, die de gezamenlijke kaders heeft ontwikkeld voor het bepa-len van significante schade aan functies en kosteneffectiviteit van maatre-gelen. In de centrale procesgroep is de analyse afgestemd tussen de regio's,met inbreng vanuit Rijn-West, provincie Noord-Holland en RijkswaterstaatNoord-Holland. In klankbordgroepen, zowel regionaal als overkoepelend,hebben maatschappelijke organisaties hun idee?n en initiatief getoond.TOETS010823Marsman: "Er is veel aandacht geweest voor kennisontwikkeling bij zowel-overheden als maatschappelijke organisaties. Door hierin veel tijd te stop-pen, zijn alle partijen stap voor stap door het KRW-proces geleid. Hierdoorkomt het uiteindelijk voorgestelde maatregelenpakket niet uit de lucht val-len. Het resultaat is niet alleen een breed gedragen maatregelenpakket voorzowel KRW-waterlichamen als voor het achterliggende poldergebied. Doorde open werkwijze zijn er goede bestuurlijke relaties die een stevige basisvormen voor de uitvoering in de toekomst."Wat is een `goede' maatregel?De maatregelenpakketten zijn ontwikkeld met behulp van een pragmati-sche aanpak. De methode bestaat uit drie stappen:? Stap A: Inventarisatie van alle mogelijke maatregelen.? Stap B: Eerste schifting ? beoordeling van beheer- en inrichtingsmaatre-gelen op onacceptabele schade aan functies en milieu in brede zin (KRW-term: significante schade).? Stap C: Tweede schifting ? voorstel tot een maatregelenpakket met behulpvan een multicriteria-analyse.De stappen A en B resulteerden in een lijst met denkbare maatregelen perwaterlichaam die een positief effect zouden kunnen hebben op de ecologi-sche en chemische waterkwaliteit. Er ontstond `Fingerspitzengef?hl' voorStuurgroep Gedetailleerdeanalyse KRWStuurgroep Gedetailleerdeanalyse KRWKlankbordgroepProcesgroep Gedetailleerdeanalyse KRWWerkgroep DuinwaterWerkgroep AfwegingskaderKoelwater ZaanWerkgroep BollenteeltRegiowerkgroepNoord-KennemerlandRegiowerkgroepKop van N-Hollanden TexelRegiowerkgroepWest FrieslandRegiowerkgroepLaag HollandRegiowerkgroepBoezemwaterOndersteuning DHV en Expertgroep HHNKSchema 1. De Procesorganisatie.Oppervlaktewaterlichaam Boezem Waterdelen WaterrijkProcesgebieden TexelenKopvanN-holland West-Friesland Noord-Kenmerland laag-holland BoezemwaterenOverzicht van het Hollands Noorderkwartier.TOETS010824welke maatregelen mogelijk effectief konden zijn in de waterlichamen.Alle betrokkenen hadden de behoefte om aan dit gevoel een kwantitatieveonderbouwing te koppelen. Het vergelijken van maatregelen onderlingof prioriteren van waterlichamen had veel weg van het vergelijken vanappels met peren.Johan Heymans, senior adviseur en projectleider namens DHV: "Hethoogheemraadschap zat in een spagaat. Enerzijds moest het proces zoeenvoudig mogelijk zijn, zodat gemeenten en belangenorganisaties aanboord zouden blijven. Anderzijds was er behoefte aan een gedegen onder-bouwing voor het uiteindelijke maatregelenpakket. De KRW vereist ookeen dergelijke verantwoording. We hebben een multicriteria-analyse uit-gevoerd, in nauwe samenwerking met het hoogheemraadschap. Door ditinstrument gezamenlijk te ontwerpen en toe te passen, zijn alle partijennauw betrokken geraakt bij het gehele proces."De multicriteria-analyse was opgezet als instrument om bestuurlijkekeuzes helder en transparant te laten plaatsvinden. Kwantitatieve enkwalitatieve gegevens zijn in een multicriteria-analyse vergelijkbaar. Metbehulp van criteria wordt een prioritering bepaald van de maatregelen.Welke maatregelen hebben bijvoorbeeld het meeste draagvlak en zijnook nog betaalbaar?De uitgevoerde multicriteria-analyse dient de volgende doelen:?een structuur geven voor het kwantificeren van relevante aspectenvan maatregelen;?vergelijkbaar maken van kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van maat-regelen;?vergelijkbaar maken van maatregelen in verschillende wateren;case-study?een goed onderbouwd en breed gedragen pakket aan voorkeursmaat-regelen voorleggen aan de overkoepelende stuurgroep.De uitkomsten van de uitgevoerde multicriteria-analyse sluiten goed aanbij de bestuurlijke wensen. Gedurende de analyse stuitten we wel op enkelehobbels. Onzekerheid in de inputvariabelen en een grote mate van com-plexiteit maken van de multicriteria-analyse een minder robuust model. Deonzekerheid was vooral groot in moeilijk in te schatten ecologische effectenvan maatregelen. De complexiteit ontstond door de grote hoeveelheid aancriteria.ProbleemgerichtheidDe KRW biedt lidstaten de ruimte om maatregelen te programmeren opbasis van hun `kosteneffectiviteit'. In dit begrip komen doelen (effectiviteit)en middelen (kosten) samen. De bestuurders hebben bij de stuurgroep-vergaderingen aangedrongen op het gebruik van kosteneffectiviteit in deafweging. Een veelbelovend begrip, maar in de praktijk van de KRW zeerweerbarstig.Marsman: "We hebben de kosten van maatregelen met een redelijke mate vanaccuratesse kunnen bepalen. Voor de ecologische effectiviteit ligt dit anders.Bij de opzet van de analyse was de verwachting dat de effectiviteit van demaatregelen met de nationaal opgezette KRW-verkenner zou kunnen wordeningeschat. Dit bleek gedurende het traject niet haalbaar, omdat er niet vol-doende gegevens beschikbaar waren om het model goed te laten draaien."Voor de betrokken ecologen bleek het niet mogelijk om de effecten vanmaatregelen kwantitatief te schatten. Volgens de gekozen aanpak kon welworden bepaald welke maatregelen de grootste problemen aanpakken. Hetis daarom beter om niet te spreken van de effectiviteit van een maatregel,maar over de probleemgerichtheid ervan; dus hoe groot het probleem is datde maatregel aanpakt. Hoe groter een probleem dat wordt aangepakt, hoegroter de probleemgerichtheid.Hoe groot het effect van de uit te voeren maatregelen is, moet in de praktijkblijken. D?t de maatregelen effect zullen hebben, staat niet ter discussie.Er is nog weinig ervaring met de voorgestelde maatregelen om de ecolo-gische effecten te kunnen schatten. In sommige gevallen is de effectiviteitafhankelijk van de omvang van de maatregelen. Hoeveel kilometer natuur-vriendelijke oever is nodig om de vereiste waterkwaliteit te bereiken? Ensoms laat de natuur zich simpelweg niet sturen. HHNK hecht er dan ookveel waarde aan om de komende jaren de ecologische kennis te versterkenmet solide monitoringresultaten uit het Toestand en Trend monitoringpro-gramma. Op die manier kan ook na 2015 kosteneffectief gewerkt wordenaan een goede chemische en ecologische kwaliteit van het watersysteem.Gezond verstandVoor alle waterlichamen zijn de ge?nventariseerde maatregelen gescoordop dertien verschillende criteria. Sommige variabelen zijn kwantitatiefgescoord, zoals de hierboven beschreven probleemgerichtheid en de kosten.Andere hebben een kwalitatieve score gekregen, zoals de mate van synergie,draagvlak of de mogelijkheden tot medefinanciering. Dit tijdsintensieve tra-ject heeft veel informatie opgeleverd. De kunst was om uit al deze informa-tie tot een synthese te komen.Schema 2. Stappenschema van de analyse.TOETS010825Gedurende het traject bleek het te complex om door middel van wegingsfac-toren tot een voorkeurspakket te komen. Er was wel behoefte om te kijkenwelke maatregelen boven zouden komen drijven als slechts ??n criteriumbepalend zou zijn. Hierop zijn voor de vier verschillende regio's en voorde boezemwateren drie scenario's opgesteld, gesorteerd op basis van ??ncriterium:1. kosteneffectiviteit;2. draagvlak;3. synergie (inclusief mogelijkheden tot medefinanciering en het koppelenaan andere ruimtelijke-ordeningsprojecten).Op deze manier kregen bestuurders gevoel voor waar draagvlak (haalbaar),kosteneffectiviteit en synergie (betaalbaar), overlap vertonen of elkaarjuist belemmeren. Met gezond verstand is vervolgens een voorkeurspak-ket opgesteld, dat een combinatie was van maatregelen uit alle drie descenario's. De keuze is daarmee meer inzichtelijk en kan weloverwogenworden gemaakt.Investering in de toekomstHet in 2007 doorlopen KRW-proces in het Hollands Noorderkwartier heeftveel tijd en energie gevraagd van de betrokkenen bij overheden en maat-schappelijke organisaties. Het is legitiem om de vraag te stellen wat al dezemoeite oplevert. Willem van Douwen, als ambassadeur van de gemeentennauw betrokken bij het proces: "Bedenk dat gemeenten zich begin 2007nog nauwelijks een voorstelling konden maken van wat de KRW voor hungemeente ging betekenen. Nu, een jaar later, is er momentum gecre?erd datin 2008 een vervolg krijgt door de toegezegde samenwerking van provincie,gemeenten en hoogheemraadschap. Die samenwerking is in twee opzichtenvan groot belang. Ten eerste is zo de basis gelegd om in de komende jarenvoortvarend aan de slag te gaan met de daadwerkelijke uitvoering van deKRW. Ten tweede kunnen de gelegde contacten gebruikt worden om te wer-ken aan een wateragenda, die breder is dan enkel de KRW. Een fantastischeopbrengst in deze fase."Het doorlopen proces had versterkt kunnen worden door meer te inves-teren in een logisch verhaal. De KRW is een bijzondere wetgeving als hetgaat om het bepalen van doelen, knelpunten en maatregelen. De betrokkenprojectmedewerkers moesten hun uiterste best doen om zich de gevolgdemethodiek eigen te maken. Dit was essentieel, omdat zij op hun beurt de lo-gica moesten verantwoorden in klankbordgroep- en stuurgroepoverleggen.Wanneer we meer tijd hadden ge?nvesteerd in het operationaliseren van dedoelen en iets minder tijd aan het bepalen van een maatregelenpakket, haddat veel energie kunnen besparen.Daarnaast hadden we energie kunnen winnen door van tevoren goed na tedenken over wat de essenti?le criteria zijn om tot een maatregelenpakkette komen. We hebben alle mogelijke maatregelen in ruim zestig waterli-chamen gescoord op dertien criteria. Dit resulteerde in een brei aan infor-matie die de analyse onnodig complex heeft gemaakt; uiteindelijk haddenbestuurders interesse in ongeveer vier criteria. In de eenvoud toont zich demeester.De gedeelde verantwoordelijkheid en de ambitie om het KRW-proces teplaatsen in een brede analyse van de waterkwaliteit in het Hollands Noor-derkwartier, is een aanpak die uniek is in Nederland. De KRW is daarmeeeen katalysator gebleken voor regionale processen op het gebied van wa-terkwaliteit en ruimtelijke ontwikkeling. De huidige samenwerking schepthoopvolle verwachtingen voor de uitvoeringsfase.