TOETS041026MERalSOndERgROndvOORduuRzaMEgROEiSMBOnTwikkElingS-planBOnaiRESinds10oktoberbestaandenederlandseantillennietmeerenisBonaireeenbijzonderegemeentevannederland.inhetkadervandezetransitiebeschiktBonairesindskortovereenruimtelijkontwikkelingsplan.ditheeftdevormvaneenbestemmingsplan.Bonairewildekomendejarengroeienwatbetrefttoerisme,bedrijvigheidenaantalinwoners,maarwelmetbehoudvandeidentiteitendekwaliteitenvanheteiland,wantdievormendeeconomischemotor.aanhetontwikkelingsplanisdaaromeenstrategischemilieubeoordeling(SMB)?innederlandplanMER?gekoppeld.inditartikelkijkenwenaardewijzewaaropdezeSMBtotstandisgekomen,deinhoudervanenderoldiehetkanspelenbijtoekomstigeruimtelijkebesluiten.MoniquelammensenJuli?tteBarroisbonaireBonaire kent nog geen regelgeving voor milieueffectrapporta-ges. Het eilandbestuur heeft er vrijwillig voor gekozen tocheen milieueffectrapport te koppelen aan het ruimtelijk ont-wikkelingsplan. Het belangrijkste motief hiervoor is dat erveel druk is om het eiland verder te ontwikkelen voor toeris-me en woningbouw. Deze ontwikkelingen kunnen echter ten koste gaanvan de kwaliteiten van het eiland ? zoals de natuur, het onder water gele-gen mariene park met koraalriffen, de rust en ruimte ? en daarmee optermijn economisch groei blokkeren. De SMB schetst de milieueffecten ophoofdlijnen van twee ontwikkelingscenario's voor Bonaire en noodzakelij-ke maatregelen om milieueffecten te voorkomen of te verminderen. Dezemilieueffecten hebben hun doorwerking gekregen in de ontwikkelingendie het ruimtelijk ontwikkelingsplan mogelijk maakt. Daarnaast biedt deSMB handvatten om voorwaarden aan ontwikkelingen te verbinden in hetruimtelijk ontwikkelingsplan. Het SMB maakt onderdeel uit van de toe-lichting hiervan.Proces van totstandkomingGebruik van lokale deskundigheidRBOI en Buro Vijn hebben van het eilandbestuur opdracht gekregen omeen ruimtelijk ontwikkelingsplan en de SMB op te stellen. Door de DienstRuimtelijk Ordening en Beheer (DROB) en het Kabinet van de Gezaghebbervan het eiland is het proces zorgvuldig voorbereid. In diverse werkgroepenDE AUTEUrsMr. drs. Monique Lammens (010-2018555, m.lammens@rboi.nl) en drs.Juli?tte Barrois (010-2018555, j.barrois@rboi.nl) zijn beiden werkzaambij RBOI Rotterdam en auteurs van de SMB Bonaire.met vertegenwoordigers van onder meer DROB, natuurorganisaties, vertegen-woordigers van het bedrijfsleven en culturele instellingen, zijn vanuitdiverse invalshoeken uitgangspunten voor de ontwikkeling van Bonairegeformuleerd. Daarnaast was een conceptmasterplan beschikbaar dat eenvisie voor de ontwikkeling tot 2025 geeft. Om voldoende gebruik te makenvan lokale kennis over met name de natuurwaarden, is samengewerkt metCarmabi (instituut voor Caribbean Research & Management of Biodiversity,Cura?ao).Om te voorkomen dat we een milieueffectrapport zouden maken dat teveelvanuit de Nederlandse milieuoptiek is geschreven en te weinig rekeninghoudt met de specifieke kenmerken van Bonaire, zijn veel gesprekken ge-voerd met de werkgroepleden en diverse stakeholders. Op diverse momen-ten zijn werkconferenties gehouden en bestuurders ingelicht over de voort-gang van de SMB en het ruimtelijk ontwikkelingsplan. Via mail en websiteszijn steeds documenten uitgewisseld en becommentarieerd op de momen-ten dat wij niet op Bonaire aanwezig waren.TOETS041027Twee scenario'sEen belangrijke eerste stap was om op basis van de beschikbare gegevenstwee scenario's te schetsen. Hierbij is de verwachte groei vertaald naar eenruimtelijk beeld. Dit was belangrijk omdat de idee?n over groei metbehoud van kwaliteit en duurzaamheid tot nu toe niet waren vertaald ineen mogelijk kaartbeeld waar deze groei zou moeten plaatsvinden. Het eer-ste scenario (figuur 1) gaat uit van groei in de vorm van woningbouw, be-drijven en recreatieve voorzieningen door verdere verdichting binnen debestaande stedelijke contouren en door uitbreiding in een aantal aanslui-tende gebieden (lobben) die grenzen aan bestaand stedelijk gebied. Hettweede scenario (figuur 2) is extremer en gaat uit van het bebouwen vaneen groot deel van de westkust tot aan de grens van het nationaal parkWashington Slagbaai en onbebouwde gronden landinwaarts ten zuidenvan Kralendijk. De milieueffecten van deze twee scenario's zijn in de SMBbeschreven. Belangrijk aandachtspunt was daarbij om steeds voor ogen tehouden dat de scenario's niet ??n-op-??n vertaald worden in ontwikke-lingsmogelijkheden in het ruimtelijk plan. De looptijd van het ruimtelijkplan is namelijk 5 jaar en de scenario's kennen een horizon van 15 jaar. DeSMB levert dus informatie welke locaties zonder veel milieueffecten ontwik-keld kunnen worden. Op basis van milieuoverwegingen komen deze locatieswellicht als eerste in aanmerking om ontwikkeld te worden. De SMB en hetruimtelijk ontwikkelingsplan zijn nieuwe instrumenten voor Bonaire. Daar-om is ervoor gekozen om in de SMB ook een paragraaf op te nemen die gaatover de vertaling van de SMB naar het ruimtelijk ontwikkelingsplan.Procedure Ruimtelijk ontwikkelingsplan en SMBHet voorontwerp ruimtelijk ontwikkelingsplan en de SMB hebben in juni 2010ter inzage gelegen, waarbij inspraak heeft plaatsgevonden via hoorzittingen. Injuli is het ontwerp van het ruimtelijk ontwikkelingsplan ter inzage gelegd. Hetis voor grondeigenaren, erfpachters en huurders van grond nieuw dat hun ge-bruiks- en bouwmogelijkheden in een bestemmingsplan vastliggen. Bij nieuweinitiatieven die gedurende het planproces nu naar voren komen, wordt ondermeer het SMB gebruikt om te beoordelen of het initiatief zonder nader onder-zoek doorgang kan vinden. Er is op Bonaire nog geen Commissie voor de m.e.r.die het rapport toetst. Het plan is inmiddels ? in oktober van dit jaar ? vastge-steld. Bonaire is hiermee op dit moment tevens de eerste (Nederlandse) gemeen-te die gebiedsdekkend beschikt over een actueel digitaal bestemmingsplan.Inhoud SMBMeest relevante milieuaspectenOmdat er nog geen regelgeving voor milieueffectrapportages geldt opBonaire, zijn er geen formele eisen gesteld aan de inhoud van het rapport.Wij hebben gekozen voor een veelgebruikte opzet: een deel A dat de scena-rio's (alternatieven) beschrijft en de kernpunten van de effectbeoordeling, eneen deel B met de nadere beschrijving van de milieusituatie en -effecten. Deeffecten worden kwalitatief beschreven. Er is immers sprake van mogelijkeontwikkelingen en niet van concrete initiatieven die om een kwantitatievetoetsing vragen.Het Gotomeer op Bonaire. Belangrijk is de broedplaats van de rode flamingo. Deze kolonie behoort tot de grootste voor deze soort.TOETS041028bonaireOverigens zal naar verwachting in de komende periode op Bonaire regel-geving voor milieueffectrapportages worden vastgesteld. Een initiatiefne-mer is dan verplicht een milieueffectrapport te overleggen voor bijvoor-beeld bouwen nabij natuurgebieden of de aanleg van grootschaligerecreatieve voorzieningen.De belangrijkste milieuthema's op Bonaire zijn bescherming van de natuurop het land en in de zee, afvoer van hemelwater en afvalwater en de kwali-teit van het landschap en de cultuurhistorie. Er is vrij weinig zware bedrij-vigheid op Bonaire. De verkeersafwikkeling in het centrum van Kralendijkvormt een aandachtspunt, maar is op dit moment geen knelpunt.Er is veel druk om de kustlijn en natuurgebieden verder te ontwikkelenvoor het toerisme en voor de woningbouw. Dit zijn direct ook de meestkwetsbare plekken. Vlak voor de kustlijn ligt een koraalrif dat internatio-naal is beschermd. Verder zijn diverse natuurgebieden aangewezen alsRamsargebieden (wetlands). Zowel het koraalrif als de wetlands zijn kwets-baar voor de effecten die een toenemende recreatiedruk en bouwactiviteitenkunnen veroorzaken. Behalve verstoring van beschermde soorten alsvogels, zeeschildpadden en ander onderwaterleven, bestaat er door het be-perkte rioolstelsel een serieus risico op eutrofi?ring, met schade aan hetkoraalrif als gevolg. Bonaire maakt op dit moment voor bouwactiviteitenvooral gebruik van eigen grondstoffen zoals zand, koraal en diabaas. Ookgrondstoffenwinning kan negatieve effecten hebben op het landschap ende natuur.Effecten van de beoogde groeiZoals hiervoor beschreven, zijn in de SMB twee scenario's onderzocht. Perscenario is voor de uitbreidingslocaties voor woningbouw, recreatie en be-drijvigheid aangegeven wat mogelijke milieueffecten zijn. De effecten vanscenario 2 zijn dusdanig negatief dat ontwikkelingen van die omvang indie betreffende gebieden specifiek nader onderzoek vergen. Scenario 2wordt in dit artikel verder niet meer besproken. Het ruimtelijk ontwik-kelingsplan maakt de ontwikkelingen die in scenario 2 zijn onderzocht inbeginsel niet mogelijk.In scenario 1 zijn behalve woningbouw, recreatie en bedrijvigheid ook en-kele specifieke ontwikkelingen opgenomen, zoals nieuwe infrastructuur,de verplaatsing van de goederenhaven en de aanleg van een zuiverings-installatie. In dit artikel gaan wij enkel in op de effecten van woningbouwen recreatie. Verdere verdichting van woningbouw en recreatie binnen be-staand stedelijk gebied heeft geen noemenswaardige effecten. Voor scena-rio 1 (figuur 1) geldt dat de effecten van woningbouw op de vijf uitbrei-dingslocaties buiten het bestaande stedelijk gebied verschillen per locatie.Twee van de vijf locaties kennen vegetatietypen die zeldzaam zijn en vanessentieel belang voor vogelsoorten en vleermuizen, en ??n locatie maaktonderdeel uit van het karakteristieke heuvellandschap van Bonaire. Er isop Bonaire sprake van een relatief hoog endemisme: er zijn veel soorten diealleen op de Caribische eilanden gevonden worden en daarmee uniek zijn.De vijf locaties zijn op de aspecten ecologie, bodem, water en landschapFiguur 1.Te onderzoeken mogelijke ontwikkelingen in scenario 1. Figuur 2.Te onderzoeken mogelijke ontwikkelingen in scenario 2.TOETS041029gebracht en aanvaardbaar zijn. De komende jaren zal een draagkrachtstu-die naar het gebied worden uitgevoerd om gefundeerd uitspraken te kun-nen doen over het recreatief medegebruik in de toekomst. In het ruimtelijkontwikkelingsplan is alleen het huidige gebruik toegestaan.Ten slotteIn het Caribisch gebied is menig eiland te vinden waar de heuvels zijn afge-graven voor grondstoffen voor de woningbouw en industrie, grote gebie-den zijn volgebouwd en de natuur is teruggedrongen tot een uithoek. Hetruimtelijk ontwikkelingsplan laat zien dat Bonaire een eiland is met eenkarakteristiek open kunuku-landschap, internationale en eilandelijkbeschermde natuurgebieden en uiteraard ruimte voor wonen, bedrijven enrecreatie. Bonaire streeft ernaar een eiland te blijven met unieke natuur-en landschapswaarden en te groeien met behoud van kwaliteit, identiteiten duurzaamheid. Bonaire beseft dat zij zich met haar natuur en rust kanonderscheiden van andere eilanden en dat dit economische kansen biedt.De SMB zal hopelijk in verdere ruimtelijke procedures waardevolle infor-matie bevatten om een weerwoord te bieden aan partijen die ontwikkelin-gen nastreven die afbreuk kunnen doen aan de waarden van dit eiland.met elkaar vergeleken. Hierdoor is vanuit deze milieuaspecten een priori-tering in de locaties aangebracht. Dit is vervolgens vertaald in het ruimte-lijk ontwikkelingsplan. Drie van de uitbreidingslocaties zijn met een uit tewerken woonbestemming in het plan opgenomen. Bij uitwerking kan nogrekening worden gehouden met relevante milieuaspecten zoals landschap,ecologie en water. Twee locaties hebben een bestemming natuur of openlandschap gekregen. Daar wordt in dit plan geen woningbouw toegestaan.De beoogde groei van het aantal inwoners en toeristen kan overigens primabinnen de overige drie locaties worden opgevangen.Voor recreatie is gekeken naar het verder uitbreiden van verblijfsrecreatielangs de kust ten noorden van Kralendijk. Dit kustgebied is van grootbelang voor overleving van de lora's en de vleermuizen. Er zijn grotten enzeldzame planten aanwezig en het gebied is onderdeel van het karakteris-tieke terrassenlandschap van Bonaire. Invulling van dit gebied met ver-blijfsrecreatie is in het ruimtelijk ontwikkelingsplan dan ook niet toege-staan. Ten slotte zijn er initiatieven om de kwaliteit van de dagrecreatievevoorzieningen in het gebied rond Lac Bay (lagoon aan zuidoostzijde van heteiland) te verbeteren. Het gebied staat wereldwijd bekend als een `hot spot'voor windsurfen, maar is tevens aangewezen als Ramsargebied. Het is on-der meer een broedplaats voor zeeschildpadden en vissen. Het Ramsarver-drag gebiedt Bonaire om zorgvuldig met dit gebied om te gaan. Rond hetwater geldt een bufferzone. Uitbreiding van bebouwing is alleen mogelijkals via een zelfstandig projectMER de effecten daarvan in beeld zijnDe lora (Amazona barbadensis rothchildi), een bedreigde soort van Noord-Venezuela en enkeleCaribische eilanden. De ondersoort rothchildi komt alleen op Bonaire voor (na het uitsterven op Arubain de 19e eeuw).De SMB en het ontwerp van ruimtelijk ontwikkelingsplan zijn te raadplegenop www.ro-bonaire.nl.