TOETS060829OOkindErEgiOnalEprakTijk:SnEllErEEnbETErEplanSTudiESOp30oktober2008organiseerdedesectiem.e.r.vandeVerenigingvanMilieuprofessionals(VVM)eengoedbezochtcongresoverdegevolgenvoorderegionalepraktijkvanhetadviesvandeCommissieversnellingbesluitvorminginfrastructurelewerken(`CommissieElverding').indezebijdragevindtueenkortverslag.diederikbelenjosartscongresDE AUTEURsDiederik Bel (d.bel@witteveenbos.nl), hoofd omgevingskwaliteit bijWitteveen+Bos, was secretaris van de Commissie Elverding en is hoofdredacteur van Toets. Jos Arts (jos.arts@rws.nl), adviseur leefomgeving bijRijkswaterstaat, heeft feiten, cijfers en analyses aangeleverd voor deCommissie Elverding, en is tevens parttime hoogleraar milieu en infrastructuurplanning bij de Rijksuniversiteit Groningen.de middag trapte af met een toelichting op de stand van zaken met betrekking tot de implementatie van het adviesbinnen het Rijk. Het actieplan `Sneller en Beter', voorbereiddoor de projectdirectie Versnelling Besluitvorming Infrastructuur (VBI), kent twee hoofdopgaven. De eerste is hetvlottrekken van lopende projecten. Het gaat dan om de besluitvorming vanvastgelopen projecten via de herziene Spoedwet en Trac?wet. Maar ook omhet doorlichten van alle projecten op mogelijkheden voor versnelling ?nverbetering. Ten tweede gaat het om structurele veranderingen in planningsinstrumentarium, cultuur en werkwijze. Dat heeft betrekking opfundamentele transities in denken en handelen, getrechterde besluitvorming, brede en vroegtijdige participatie, een betere voorbereiding, een helder budgettair kader en zinvolle effectbepaling.De plaatsvervangend projectdirecteur van de projectdirectie VBI, Ron Hofman, schetste aan het eind vier dilemma's bij de uitwerking: het spanningsveld tijd versus kwaliteit, projectspecifieke oplossingen versus generiekeoplossingen, brede participatie versus (formele) inspraak waarin partijenhun gelijk willen halen en het gebruik van modellen versus het benaderenvan de werkelijkheid (zie verderop). In de discussie met de zaal trok destatus van het voorkeursbesluit de meeste aandacht: hoe voorkom je bezwaren over de keuze aan het eind van het proces en hoe zorg je dat er voldoende ruimte overblijft voor innovatieve inbreng van marktpartijen? E?nding is zeker: notoire tegenstanders zul je nooit overtuigen, ongeacht dekwaliteit van het proces.Provinciaal perspectiefDe tweede spreker ? Karel Schaafsma, Hoofd Verkenningen en Planstudiesvan de provincie ZuidHolland ? reflecteerde op het actieplan en het advies`Elverding' vanuit het provinciale perspectief. Voor ZuidHolland geldt datde Commissie Koop al in 2005 een aantal zaken met betrekking tot besluitvorming over grote projecten had geagendeerd. De provincie was dus al aande slag met het markeren van heldere beslismomenten en heldere rapportages. Schaafsma ziet een specifieke rol voor de provincie. Immers, de provincie heeft brede gebiedskennis en kennis van de spelers, heeft een bredescope en kan op meerdere schaakborden spelen, heeft al ervaring met gebiedsgericht werken en kennis van het proces om stakeholders vroeg tebetrekken. De provincie kijkt dan ook vanuit de doorleefde praktijk naar deadviezen. Deze ervaring dreigt echter door het Rijk over het hoofd te worden gezien.nOTOirETEgEnSTandErSzuljEnOOiTOVErTuigEn,OngEaChTdEkwaliTEiTVanhETprOCESBelangrijk daarbij is dat er nog nauwelijks echt nieuwe projecten zijn (elkproject heeft zo zijn historie) en dus dat er altijd al meningsvorming heeftTOETS060830Als uitdagingen ziet hij het bestuurlijk draagvlak dat vaak onderbelichtblijft; vooral lokale bestuurders hebben moeite met beslissen, financi?leaspecten (MIRT, Commissie Ruding), participatie, vooral de onduidelijke rolvan gemeente(rade)n, processturing en de ambtelijke professie versusmarktpartijen. Samengevat roept Schaafsma op meer gebruik te maken vande aanwezige kennis en ervaring op provinciaal niveau.laaTniETjEMOdElOfVuiSTrEgElpraTEn,MaarpraaTEndEnkzElfGebiedsgerichte verkenningHelma van OosterhoutDe Bok, projectleider van de provincie NoordBrabant, wist de aanwezigen vervolgens te boeien met een verhaal uit depraktijk: de MIRTVerkenning Zuidoost Vleugel Brabantstad. Deze verkenning kent al veel aspecten van de brede gebiedsgerichte verkenning zoals inhet advies van Elverding genoemd. Opvallend is dat partijen eerst elkaarstaal moesten leren kennen en het kennisniveau op elkaar moesten afstemmen. Ook waren er grote verschillen in gebiedskennis tussen partijen dieoverbrugd moesten worden. "Het Rijk vond wat de regio al wist." De verkenning ging gepaard met een maatschappelijke kostenbatenanalyse, hetgeeneen gunstige bijdrage leverde aan de beoordeling van de clusters van projecten, omdat aangetoond kon worden dat er een maatschappelijk positiefsaldo haalbaar was.Belangrijke lessen zijn dat er getrapt gewerkt moet worden: van gebiedsvisie naar strategie en uitvoeringsprogramma. Tevens blijkt belangrijk dat ervoldoende aandacht is voor het proces, via een goed procesontwerp. Ook ishet zinvol voldoende tijd te nemen voor het proces, maar tevens deze tijdvan tevoren te bepalen en vast te leggen. Gezien het detailniveau moetenniet de individuele projecten maar clusters van projecten worden beoorfoto:www.flickr.com/audringjeplaatsgevonden en standpunten zijn ingenomen. "Je begint nooit bij nul."Een bestuurlijke proceseigenaar en heldere processtappen zijn voor de provincie cruciaal. Besef daarbij dat weginfra altijd door gemeenten gaat, duseen gemeente is je eerste partner. Besef daarbij tevens dat er altijd sprake zalzijn van een onderhandeling en dat dit voor gemeenten loont. Immers, jekomt er altijd (iets) beter uit als potenti?le tegenstander. Schaafsma vindthet jammer dat de besluitMER straks geen trechterende werking meerheeft; die ligt immers bij de planMER op een hoog abstractieniveau.Verkenning (evt structuurvisie +plam M.E.R.Vergelijking tussen alternatieven (breed)(relatieve effectinfo, kosten/baten)VoorkeursbesluitAannemelijk maken(potenti?le maatregelen, raming budget)Planuitwerking (OTB +inrichtings M.E.R.)Toetsen aan eisen (diep)(uitwerken en absolute effectinfo, def. budget)Realisatie/GebruikChecken en bijsturen(monitoren)"Willen""Kunnen""Mogen""Doen"richting geventerugkoppelenFiguur 1. Iedere planfase vraagt om andere informatie."Zinvol rekenen: minder mechanistisch met cijfers en modellen, en meeraandacht voor creativiteit, gezond verstand en transparantie."congresTOETS060831deeld op hun effecten. Bij dit voorbeeld van een integrale benadering bleekdat tijd veel minder een rol speelt dan de beoogde gebiedskwaliteit. Ondanks het succesvolle traject bleek het overigens voor bestuurders toch noglastig te komen tot een voorkeursbesluit, onder meer omdat nog niet allestakeholders betrokken waren. Wordt vervolgd dus.Zinvol rekenenAls laatste spreker gaf Jan Anne Annema, van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid bij VenW, zijn visie op de mogelijkheden tot eenvoudiger,maar vooral zinvoller rekenen. In de huidige situatie zijn modellen ingewikkeld en vragen deze veel en gedetailleerde invoer. Anderzijds worden modellen opgevat als zekerheden en wordt er gewerkt naar ??n toekomstbeeld.Dit vergroot de kans op fouten, vergroot het `black box'karakter en leidt totschijnzekerheden. Hierdoor ontstaat er discussie over de juistheid, invoergegevens, modellen zelf en over de uitkomsten. Hoe deze schijnzekerewereld waarin planstudies zich bevinden te verlaten?zOrgVOOrEEnVOldOEndEhOOgabSTraCTiEniVEauEnfOCuSOprElEVanTEbESliSinfOrMaTiEAls eerste geldt dan dat iedere planfase om andere informatie vraagt: onderling vergelijken in de verkenning waarbij onderscheidende informatie vanbelang is, aannemelijk maken van de haalbaarheid bij het voorkeursbesluit,toetsen aan formele regelgeving in de planuitwerking en `checken' bij oplevering (zie de figuur op deze pagina's). Bij dit zinvol rekenen hoort dat minder mechanistisch wordt gerekend met cijfers en modellen, en meer aandacht voor creativiteit, gezond verstand en transparantie. Van belang zijnvooral ook het presenteren van uitkomsten in re?le (dus grote) bandbreedtes en het hanteren van minimaal twee achtergrondscenario's (hoog enlaag). Als uitsmijter gaf Annema mee: "Laat niet je model of vuistregelpraten, maar praat en denk zelf."DiscussieDe middag werd onder leiding van dagvoorzitter Marcel Bayer afgeslotenmet een levendige discussie. Zo werd stilgestaan bij hoe de ambtelijke voorbereiding is te verbeteren. Grosso modo was het advies te zorgen dat er voldoende kennis ten aanzien van de kernactiviteiten aanwezig moet zijn omgoed opdrachtgever te kunnen blijven voor advies en ingenieursbureaus.Iedereen was het er over eens dat in ons drukke landje hoge eisen gesteldworden aan de voorbereiding van besluitvorming; het schaadt immers altijd wel ??n belang.Daarnaast is er gesproken over vormvrije verkenningen versus gebruikmaken van de structuurvisie uit de nieuwe Wro en in relatie daarmee nut ennoodzaak van planMER in de verkenningsfase en de status van de opleveringstoets. Vooral op het gebied van planMER werd, bij monde van de directeur van de Commissie voor de m.e.r., een concrete opgave gedefinieerd vooralle betrokkenen: het gaat al sneller, maar het kan nog beter, vooral hetvasthouden aan een voldoende hoog abstractieniveau en een focus op relevante beslisinformatie. En dat de opleveringstoets een belangrijk slot opdeur vormt werd wel gedeeld, maar er leeft ook wel enige vrees ten aanzienvan de naleving ervan. Ook speelt het onderscheid tussen monitoring entoetsen een rol. De opleveringstoets is niet bedoeld als gebruiksvergunning,hoewel het wel voorstelbaar is dat lucht (NSL) en geluid (geluidproductieplafonds) op generieke manier worden gemonitord. Deze discussies geven almet al voldoende voer voor vervolgbijeenkomsten in 2009.foto:www.flickr.com/haaglander"Provinciale wegen gaan altijd doorgemeenten, dus is een gemeente deeerste partner bij projecten rondweginfra."