Milieueffectrapportage wordt vaak niet zozeer gebruikt om verschillende opties voor een besluit te ontwikkelen en te vergelijken, maar veeleer als instrument voor milieubeoordeling van vooraf gedefinieerde beslissingen. Is het niet de bedoeling dat een m.e.r. invloedrijker is dan dat? Het onderzoek waarop dit artikel gebaseerd is, benoemt verschillende niveaus van invloed die een m.e.r. op besluitvorming kan hebben en analyseert de factoren die de invloed bepalen. Er is een raamwerk ontwikkeld dat kan dienen voor evaluatie van doorwerking van een m.e.r. achteraf maar dat ook meerwaarde kan hebben aan het begin van het proces. De auteurs doen een oproep aan m.e.r.-actoren om dit raamwerk er aan de voorkant van een m.e.r. proces bij te pakken en het m.e.r. in te vullen aan de hand van het gewenste niveau van doorwerking.
TOETS0412effectiviteitNiEuwEaaNpakvOOrEvaluErENEffEcTiviTEiTm.E.r.1wErkENaaNdOOrwErkiNgmilieueffectrapportagewordtvaaknietzozeergebruiktomverschillendeoptiesvooreenbesluitteontwikkelenentevergelijken,maarveeleeralsinstrumentvoormilieubeoordelingvanvoorafgedefinieer-debeslissingen.ishetnietdebedoelingdateenm.e.r.invloedrijkerisdandat?Hetonderzoekwaaropditartikelgebaseerdis,benoemtverschillendeniveausvaninvloeddieeenm.e.r.opbesluitvormingkanhebbenenanalyseertdefactorendiedeinvloedbepalen.Eriseenraamwerkontwikkelddatkandienenvoorevaluatievandoorwerkingvaneenm.e.r.achterafmaardatookmeerwaardekanhebbenaanhetbeginvanhetproces.deauteursdoeneenoproepaanm.e.r.-actorenomditraamwerkeraandevoorkantvaneenm.e.r.procesbijtepakkenenhetm.e.r.intevullenaandehandvanhetgewensteniveauvandoorwerking.didivandoren,marclaevenenBobbiSchijfmerlijnenserink1. Dit artikel is gebaseerd op: van Doren, D. The effectiveness of SEA in the Netherlands: an analysis of three cases (master thesis). Utrecht: University of Utrecht, 2011.TOETS0412DE AUTEUrSDidi van Doren (didivdoren@gmail.com) is afgestudeerd Geoweten-schapper aan de Universiteit Utrecht. Marc Laeven (030 2347626,mlaeven@eia.nl) is secretaris/directeur bij de Commissie voor de m.e.r.Bobbi Schijf (030 2347616, bschijf@eia.nl) is technisch secretaris bij deCommissie voor de m.e.r.M.e.r. effectief?Het raamwerk voor effectiviteittoetsing dat in dit artikel wordt beschrevenis ge?nspireerd op de zogenaamde planningtheorie. Toonaangevendeschrijvers in dit werkveld maken onderscheid tussen twee soorten effectivi-teit: doorwerking en conformiteit (zie Alexander en Faludi, 1989; Barretten Fudge, 1981; Faludi, 2000; Mastop en Faludi, 1997). Conformiteit′gaa→verdedirecterelatietussende∫entiesvaneenbesluitendedaadwerke-lijkeeffectenvanbesluitvorming.M∗openFaludi(1997)heendriever-sχl≤ndevormenvanconformiteit' ge?dentificeerd: forme≤conformi-teit′,gedragsconformiteit' en f∈a≤conformiteit′.Forme≤conformiteitv∈dtplaatswa∩eereenbe≤idsv∞rsteldirecten≤erlijkisover≥nomen∈besluiten.Vertaaldnaarm.e.r.betekentconfor-miteitdateenbesluitmilieuvrien∂ijkeris≥wordenals≥volgvandemilieube∞r∂∈g:potenti?≤¬atievemilieueffectenzijnv∞rkomen,≥minimaliseerdof≥compenseerd.Gedragsconformiteithoudt∈datditbesluit∞kauraatwordtuit≥voerd.Ineenm.e.r.-plichtigprojectis≥-dragsconformiteitbehaaldwa∩eerhetprojectvol≥nsdevergu∩∈gs-v∞rwaardenwordtuit≥voerd.Bijstrategischebesluitvormingli>het∈≥wikkelder.Eenstrategischplanheeftvaakeenh∞g|t|ractieniveau,enzalmoetenwordenvertaald∈concreteprogramma′senprojecten.Hetbeha≤nvan≥dragsconformiteitisdaarmeedus∞kafhankelijkvanhetvervolgvandebesluitvormingendeimp≤mentatied∞rac→renandersdanhetbevoegd≥zag(Arts,1998).Omvervol≥nsf∈a≤conformiteittebepa≤nwordt≥kekenofhetbeslui→okhaardoelstell∈≥nheeftbereikt∈demateri?≤werkelijkheid.Verta-≤nweditbegripnaarm.e.r.danwordtf∈a≤conformiteitbehaaldwan-≠erhetmilieuwordtbeschermdals≥volgvandeimp≤mentatievanbesluitendieophunbeurtmilieuvrien∂ijkerzijn≥wordendankzijeenm.e.r.Passenwedit→eopeenplan-me.r.danzoudef∈a≤conformiteitku∩enwordenbepaaldd∞reenaantalmilieu-∈dica→renenkwaliteits-∥e∥ntemeten,enderelatietussendezeaspectenendebe≤idsv∞r≠-mens∈hetplanteanalyseren(PartidarioenFischer,2004).Daarbijishe→veri≥nswell∗igomtebe∞r∂en∈hoeverreverander∈≥n∈demateri?≤werkelijkheidzijn→eteschrijvenaanhetplan,enwelkeaananderefac→ren.Echter,pla∩∈gisnietal≤en≥richtophetbe?nvloedenvandeuitkom-stenvanbesluitvorming,maarhoudtzich∞kbezigmetdebesluitvor-we≤ven∈eentijdwaarre≥ls,weenenproceduresonderdrukstaanalszenietoverdui∂ijkmeerwaar-deheen.Bijv∞rkeuriswet-enre≥l≥v∈g∞knogeenseenvoudigvanaard.Hetimagovanmilieu-effectrapporta≥(m.e.r.)sc∞rtopdezepuntennieta<eh∞g.V∞rverander∈≥n∈wet-enre≥l≥v∈gopm.e.r.-terre∈zaldeOm≥v∈gswethetplatformgaanvormen.Dekomendetijdzaldaar∈v-̲l∈gaan≥≥vengaanworden.Ondertussenku∩enwemetdemeerwaar-devanm.e.r.echter∞kalaandeslag.Danishetnodigomdedoelstell∈-≥nvanm.e.r.goed∈hetvizierteheen.Inditartikeldef∈i?renwedezedoelstell∈≥nalsvol>:1)Hetfaciliterenenverbeterenvan≥?nformeerdebesluitvorming:eenmilieube∞r∂∈g≤vert∈formatieoverdemilieu-implicatiesvanv∞r-≥steldemaatre≥≤nenbren>a<ernatieven∈beeld,waard∞rmilieu-overweg∈≥nku∩enwordenmee≥nomen∈besluitvorming(Run-haaretal2012).2)Bijdra≥naanbeschermingvanhetmilieu:eenmilieube∞r∂∈gmoeter→e≤idendatna∂i≥biofysische,socia≤enoveri≥re≤vanteeffec-tenvan≥plandeontwikkel∈≥nwordenvermeden,beperkt,of≥com-penseerd(IAIA,1999).Erisalvaker≥schrevenoverdeeffectiviteitvanhetm.e.r.-∈strument∈hetbeha≤nvandebovenstaandedoelstell∈≥n.Hetblijktbepaald≥en≥mak-kelijkeopgavedezeeffectiviteitv∗testel≤n.Inditartikelpresenterenweeenraamwerkwaarmeedeeffectiviteitvaneenm.e.r.achterafkanworden≥analyseerd.Webeschrijvenhoehetraamwerkis→e≥p∗opeenconcretem.e.r.-case.Vervol≥nsroepenwem.e.r.-ac→renenprofessionalsopditraam-werk∞kte≥bruiken∈hetbeg∈vaneenm.e.r.-proces,omteverke∩enwatdebetrokkenpartijenwil≤nbereikenmetdemilieube∞r∂∈g.f∈a≤conformiteit?Beschermingvanhetmilieu.≥drags-conformiteit?Debe≤idsmaatre≥≤nuithetbesluitwordenauraat≥?mp≤menteerd.forme≤conformiteit?Hetbesluitwordtmilieuvrien∂ijkerdankzijdemilieube∞r∂∈g:potenti?≤¬atievemilieueffectenwordenv∞rkomen,≥minimaliseerdof≥compenseerd.∈stemming?Demilieube∞r∂∈g∈strueertac→renbetrokken∈hetbesluitvormingsprocesoverdemilieueffectenvanhetbesluit.?Deac→renbetrokken∈hetbesluitvormingsprocesveranderenhunvisiebetreffendebesluitd∞rdemilieube∞r∂∈g.overweg∈g?Demilieube∞r∂∈gwordt≥bruiktalsreferentiekader≥durende(latere)besluitvormingomeenbesluit,enmo≥lijkea<ernatieventeontwikke≤n,evaluerenenoftebespreken.bekendheid?Deac→renbetrokken∈hetbesluitvormingsproceszijnbekendmetde∈houdvandemilieube∞r∂∈gd∞rmid∂vanhet≤zenenofraadp≤≥nvandemilieu-∈formatie.CONFORMITEITDOORWERKINGFig∪r1.Deoplopende,cuμlatieve∇atiesvandeeffectiviteitvanm.e.r.TOETS0412effectiviteitmingsprocessen.V∞rde∈vloedvaneenm.e.r.ophetbesluitvormingspro-ceszelf,≥bruikenwedetermdoorwerking'. Herweijer et al (1990) hebbendrie stadia van doorwerking ge?dentificeerd: bekendheid, overweging eninstemming. Bekendheid′≥bruikenwewa∩eerbesluitvormerske∩isheen≥nomenvande∈houdvaneenm.e.r.Overweging' vindt plaatswanneer de besluitvormers de informatie in het m.e.r. ook echt in overwe-ging nemen. De informatie wordt bijvoorbeeld gebruikt als referentiekadervoor het ontwikkelen of bespreken van alternatieven. Wanneer de besluit-vormers de informatie uit het m.e.r. ook accepteren en gebruiken is ∈-stemming′behaald.Instemmingisaandeordewa∩eerbetrokkenac→renhunvisiesbetreffendehetbesluitveranderenals≥volgvandemilieu-be∞r∂∈g.Aardema(2002)bren>dedrie∇atiesvand∞rwerk∈gendedrievor-menvanconformiteitsamen∈eenstaps≥wijze,cuμlatieveschaalvan∈vloedopbesluitvorming.Dezezesversχl≤nde∇atiesvan∈vloedzijnaan≥p∗aandeconanm.e.r.envormenνcuμlatieveniveausdiedeeffectiviteitvanhetmid∂∈hetbeha≤nvanhaardoel-stell∈≥nref≤cteren.Fig∪r1laatdeversχl≤ndeencuμlatieveniveausvaneffectiviteitzien.Hetheeftdevormvaneenladder.Elkni-veauduidtopeenho≥rniveauvan≥bruikenof∈vloedvandem.e.rendaard∞reenho≥rematevandeverwezenlijk∈gvanhaardoelstell∈≥n.Na∗hetbepa≤nvandeeffectiviteitzelfishetbelangrijkomtebegrij-fac→rDef∈itiestakeholderparticipatieDeparticipatievandeverte≥nw∞rdi≥rsvanorganisaties,≥meenschappenofbelan≥norganisatiesdieeendirectbelangheen∈hetbesluit.publiekeparticipatieDeparticipatievanbur≥rsdieeni≥∫eresse∈hetbesluitheenofrelatief∈directwordenbe?nvloedd∞rhetbesluit.timingDe⋆tvandemilieube∞r∂∈g∈relatie→thetbesluitvormingsproces.kwaliteitDevaliditeitvande≥≥vensendemethodologischeaanpak.∫egratieSamenwerk∈gencomμnicatietussendem.e.r.-makersendebesluitvormers≥durendedeontwikkel∈gvanhetbesluit.onafhankelijkadviesAdviesoverdekwaliteitvandemilieube∞r∂∈gd∞reenonafhankelijkorgaan.pragmatismeEenmilieueffectrapportdatisaan≥p∗aandebehoeftenvandebe≤idsmakersenbegrijpelijkisv∞ral≤ac→rendiebetrokkenzijnbijhetbesluitvormingsproces.transparantieEenmilieube∞r∂∈gwaar∈derol≤nenverantw∞r∂ijkhedenvandeac→renbetrokken∈hetprocesdui∂ijk≥forμ≤erdzijn.scoπngDefasewaar∈devermoe∂ijkeomvangenmatevandetailvandebe∞r∂∈gendenodi≥∈formatiewordtbepaald.tier∈gBeslissin≥ndieopeenh∞g,strategischniveauworden≥nomenzijndirect≥koppeldaanla≥re,concreterebesluitenopprogramma-enprojectniveau.ervar∈gDe(praktische)ke∩isdieeenm.e.r.-makerofbesluitvormerheeftop≥daan≥durendeeerderemilieube∞r∂∈≥n.f∈anci?≤mid∂enHetbud≥tdatbesχkbaarisv∞rdemilieube∞r∂∈g.evaluatievansocia≤eneconomischeeffectenEenmilieube∞r∂∈gwaar∈milieu,socia≤eneconomischeeffectenworden≥?valueerd.Tabel1:Proces≥relateerdefac→rendiebelangrijkv∞rdeeffectiviteitvanm.e.r.ku∩enzijn.2.Deoveri≥2casussenku∩enworden≥≤zen∈VanDoren,D.Theeffective≠ssofstrategicenvironmentalassessment∈theNetherlands;ananalysisofthreecases.M∗erthesisUtrecht:UtrechtUniversity,2011(hp:/igitur-arχve.library.∪.nlstudent-theses2011-1207-200552UU∈dex.html.)envanDorenD,etal,Evaluat∈gthe⊂stantiveeffective≠ssofSEA:Towardsabeerunderstand∈g,EnvironImpactAssesRev(2012),doi:10.1016j.eiar.2012.07.002.Tabel1:Proces≥relateerdefac→rendiebelangrijkv∞rdeeffectiviteitvanm.e.r.ku∩enzijn.penwaaromhet∈strumentwelofnieteffectiefis∈elkspecifiek≥val.Hierisal∨lover≥publiceerd.Opbasisvaneenbreedliterat∪ronder-zoekzijndertienproces≥relateerdefac→ren≥?dentificeerddiedeeffectiviteitvanmilieube∞r∂∈≥nbe?nvloeden(tabel1).Omdeef-fectiviteitvaneenm.e.r.goedteku∩enbegrijpen,moetworden≥kekenwatv∞rroldezefac→renheen≥speeld.Defac→renzijnonderdeelvanhetkaderv∞reffectiviteioetsing.CasusNationaalWaterplanOmdepraktischebruikbaarheidvanhetraamwerkv∞reffectiviteioet-singtetestenishet→e≥p∗opdriecasussen.E?nvandedriecasussenwordtkortbesproken∈ditartikel:hetNationaalWaterplan(NWP)(2009-2015).2Omd∞rwerk∈genconformiteittebepa≤nzijn≥≥vensverza-meldd∞rmid∂vandeskresearchen∫erviewsmetac→renbetrokkenbijhetbe∞r∂∈gs-enplanproces.Hetonderzoekg∈gnietver≥noegom∞k≥dragsconformiteitenf∈a≤conformiteitv∗testel≤n,maardecasuslaatziendathetraamwerkbruikbaarkanzijnbijhetsystematischanalyserenvandeeffectiviteitvanm.e.r.HetNWPpresenteert÷erse∈itiatievenenstrategie?ndiemoetenwor-denondernomenomwaterzekerheiden-veiligheid∈Nederlandtegaran-deren.Eenstrategischemilieube∞r∂∈g(νplan-m.e.r)werduit≥voerdv∞rdekortetermijn(v∞r2015)engaatoverbesluiten∈hetNWPdieTOETS0412deorde→endebe≤idsv∞rstel≤nwerdenbedacht.Vervol≥nswasertewe∈igtijdomhetplanaantepassenaandeuitkomstenvandemilieube-∞r∂∈g.Mo≥lijkhedenraamwerkHet≥schetsteraamwerkblijktbruikbaarbijhetachterafbepa≤nvandeeffectiviteitvaneenm.e.r.Hetraamwerkis∞kte≥bruikenaandev∞r-kantvaneenm.e.r.-procedure.Aanhetbeg∈vanhetproceszoud∞rde≥zamenlijkem.e.r.-ac→renbepaaldku∩enwordenopwelkniveauva≠ffectiviteitwordt∈≥zet.Niet∈al≤proceduresz≤̲nal≤effectiviteits-stappenbereiktku∩enworden.Maard∞rhetraamwerkexplicietaandeordetestel≤nbijde⋆tvanprocedures,iswelteverwachtend?tdeambitiesexplicietworden≥maakt.Uitsprekenvanhetniveauwaaropaandev∞rkantwordt∈≥s→ken,zou≥volgdmoetenwordend∞reenexer-citieomtebepa≤nwat∈hetonderhavi≥≥valnodigisomde≻essie-velijkestappentebereiken.Hierv∞rzijnenke≤handvaente≥ven,opbasisvanhetraamwerk∈ditartikel:?Bekendheid:-Maakalvroeg∈deprocedurezobreedmo≥lijkbekendwaterstaae≥beuren;eenparticipatieplankandaarbijuitermatez∈volzijn.-ZorgdathetMERoverzichtelijkenbegrijpelijkisv∞ral≤ac→renbe-trokkenbijhetproces(bijv∞rbeeld,relateertechnischedataaan(hetbeha≤nvan)versχl≤ndepolitiekethema′s).?Overweg∈g:-Zorgdatdem.e.r.-makerseendui∂ijkbeeldheenvandebehoefte≠ndoelstell∈≥nvandebe≤idsmakersmetbetrekk∈g→thetplanenHetNWPmoetdewaterzekerheiden-veiligheid∈Nederlandgaranderen.joshermsenmo≥lijkeen¬atiefeffectophetmilieuzoudenku∩enheen.Heteersteeffectiviteitsniveaubekendheid' is in deze case behaald; het rapportwerd gelezen en gericht geraadpleegd tijdens het besluitvormingsproces.Overweg∈g′isstrikt≥nomen∞kbehaald.Echter,demilieube∞r∂∈g⋆evrijlaatendaard∞rkondemilieu-∈formatieal≤enworden≥-bruiktomdemilieueffectenvanbestaandebesluitv∞r≠mensteevalue-ren,entecontro≤renofmilieu-ennat∪rre≥l≥v∈gnietzouworden≥schondenals≥volgvanhunimp≤mentatie.Omdathetconceptplanalklaarlag,ishetplan-m.e.r.niet≥bruiktomdebe≤idsoptiesteontwikke-≤nentebediscussi?ren.Hetlaatsteniveauvand∞rwerk∈g,instem-ming', is ook bereikt bij het NWP. De milieubeoordeling bevestigdebestaande idee?n over de milieueffecten, maar gaf ook enkele nieuwe in-zichten. Bijvoorbeeld over de milieueffecten van een verhoging van hetwaterpeil in het IJsselmeer en het plaatsen van windturbines in de Noord-zee. Wat betreft forme≤conformiteit′:vandevijftienbe≤idsoptiesdiezijn≥?valueerd∈hetplan-me.r.,zijnertweeaan≥p∗als≥volgvandemilieube∞r∂∈g.Welkevandefac→rendiedeeffectiviteitbe?nvloeden,heenbijhetNWPplan-m.e.r.eenrol≥speeld?Goedescoπng,transparantie,pragmatismeenhetniveauvanervar∈gvandem.e.r-makerheen≥zorgdv∞reenho≥kwaliteitvandemilieube∞r∂∈g.Erwasbovendienpolitiekewilomdemilieu-∈formatiete≥bruiken.Juistomdatdezefac→renaanwezigwarendenkendemeeste≥?nterviewdebetrokke≠ndatdepotenti?≤ef-fectiviteitvandeplan-m.e.r.∨lho≥rhadku∩enzijn.Delate⋆t,waard∞rdemilieube∞r∂∈gnietoptimaalwas≥?ntegreerd∈hetplanproces,heeftdeeffectiviteitbeperkt.Hetplan-m.e.r.wasnognietaanTOETS041210demilieube∞r∂∈gzodatdemilieube∞r∂∈ghieropkan∈spe-≤n.Ditverbetertdebruikbaarheidvandemilieu-∈formatie.-Startvroegmetdem.e.r.zodatbev∈d∈≥nenrest̲aten≥?ntegreerdku∩enworden∈hetplanprocesende∈formatiebesχkbaariswa∩eerbesluitennogontwikkeldmoetenworden.Zowordtde∈for-matieniet≥bruiktv∞rhetaanpassenvanreeds≥maaktebesluiten,maarv∞rhetontwikke≤nvanconceptue≤pla∩en.-Een≥?ntegreerdm.e.r.-enbesluitvormingsprocesbevordertsamen-werk∈gtussendem.e.r.-makersenbesluitvormersenzor>v∞reeniteratiefbesluitvormingsproceswaar∈be≤idsa<ernatievencont∈uwordenontwikkelden≥?valueerd.-Betrekstakeholdersenbespreekmethenwatdemilieu-implicatieszoudenzijnvanhetimp≤menterenvanhunvisies.?Instemming:-Een∫eractiefbesluitvormingsproces(overweging') zal de kennis-basis en visies met betrekking tot het besluit van alle betrokken acto-ren verbreden.? Formele conformiteit:- Om de betrouwbaarheid en de invloed van de milieubeoordeling ophet besluit te vergroten is het belangrijk dat de methodologie en resul-taten duidelijk worden uitgelegd (zie `instemming').? Gedragsconformiteit:- Vertaal besluiten van een hoog strategisch niveau naar concrete pro-gramma's en projecten.- Zorg voor een transparante procedure. Geef duidelijk aan wie voor hetuitvoeren van welke taken verantwoordelijk is.- Monitoring. Aanhoudend controleren of het beleid (accuraat) wordtuitgevoerd.? Finale conformiteit:- Als dit het doel is, maak het dan aan de voorkant van de procedure ookexpliciet. Daarmee kan het door (alle) actoren als vanzelfsprekend oflogisch worden aanvaard.- Het zou bijzonder helpen als de bestuurder een beter milieu als ambi-tie heeft. Dan staat dat doel van tevoren vast.Tot slotHet is belangrijk dat er meer bewustwording komt van de verschillendevormen van invloed die het m.e.r.-instrument kan hebben. Het kader vooreffectiviteitstoetsing dat we gepresenteerd hebben in dit artikel kan wor-den gebruikt om (1) de effectiviteit van een m.e.r. achteraf te evaluerenmaar ook (2) om aan het begin van de procedure expliciet te bepalen welkedoelstellingen moeten worden behaald met het instrument. De indicato-effectiviteitgerlindeniensBronnEn:? Aardema H. Bedrijfsmatige schijnbeweging (Business Diversions). Leusden:Bestuur & Management Consultants; 2002.? Alexander ER, Faludi A. Planning and plan implementation: notes on eva-luation criteria. Environ Planning B: Planning Des 1989; 16(2): 127?40.? Arts J. EIA follow-up -- on the role of ex-post evaluation in EnvironmentalImpact Asassessment. Groningen: GeoPress; 1998.? Barrett S, Fudge C. Examining the Policy-action Relationship. In: Barrett S,Fudge C, editors. Policy and Action. London: Methuen; 1981.? Bina O. Context and systems: thinking more broadly about effectiveness instrategicenvironmentalassessmentinChina.EnvironManage2008;42:717?33.? Bond AJ, Dockerty T, Lovett A, Riche AB, Haughton AJ, Bohan DA, et al. Lea-rning how to deal with values, frames and governance in sustainability app-raisal. Reg Stud 2011;45(8):1157?70.? Cashmore M, Richardson T, Hilding-Ryedvik T, Emmelin L. Evaluating theeffectiveness of impact assessment instruments: theorizing the nature andimplications of their political institution. Environ Impact Assess Rev2010;30:371?9.? Faludi A. The performance of spatial planning. Planning Pract Res2000;15(4):299?318.? Herweijer M, Hummels GJA, van Lohuizen CWW. Evaluatie van indicatieveplannen (Evaluating indicative plans). Den Haag: Rijksplanologische Dienst;1990.? Jesse K. A new perspective upon environmental impact assessment. Zut-phen: Koninklijke Worhmann; 2008.? International Association for Impact Assessment and the Institute of Envi-ronmental Assessment. Principles of EIA Best Practice. Available at thewebsite of the Inter- nationalAssociation for ImpactAssessment: www.iaia.org, 1999.? Mastop H, FaludiA. Evaluation of strategic plans: the performance principle.Environ Planning B: Planning Des 1997; 24: 815?32.? Partid?rio MR, Fischer TB. Follow-up in current SEA understanding. In: Mor-rison-Saunders A, Arts J, editors. Assessing impact, handbook of EIA andSEA follow-up. London: Earthscan; 2004. p. 224?47.? Runhaar, H, Laerhoven, F van, Driessen, PPJ, Arts, J. Environmental Assess-ment in the Netherlands: effectively governing environmental protection?Adiscourse analy- sis. Environ Impact Assess Rev, in press.? Sadler B. On evaluating the success of EIA and SEA. In assessing impact. In:Morrison-Saunders A, Arts J, editors. Handbook of EIA and SEA follow-up.London: Earthscan; 2004: 248?85.ren voor de verschillende vormen van doelbereiking maken het mogelijkom evaluaties overzichtelijk en gestructureerd uit te voeren. Wij doen eenoproep aan m.e.r.-actoren ? en dan met name bevoegd gezag en initiatief-nemers - om (1) dit raamwerk aan de voorkant erbij te pakken, en daarbijsamen te bezien waar je in de procedure op uit wilt komen en hoe dat tebereiken en om (2) ervaringen te delen zodat er meer helderheid komt overde verschillende functies en invloeden van het instrument. Er is een voor-nemen om in 2013 deze ervaringen samen te vatten en te bundelen in eennieuw artikel in Toets als bijdrage aan betere doorwerking van m.e.r.
Reacties