4 k e n m e r k e n 1 2 / 5 ; n o v e m b e r 2 0 0 54In het voorjaar buitelden ze ineens over elkaar: startnotities voor milieueffectrapportages over windparken op zee. Paniek bijde overheid? Een beetje wel. Feit is in elk geval dat de minister van Economische Zaken prompt een cruciale subsidie afschafte,en Rijkswaterstaat alle werkzaamheden in vergunning- en m.e.r.-verband voorlopig voor onbepaalde tijd heeft opgeschort.Dat geldt zelfs voor telefonische vragen, meldt de site die erover gaat. Gaan we ooit nog wat van die windparken op zeevernemen? De initiatiefnemers hebben de hoop nog niet opgegeven. Maar hoe het verder gaat, is hoogst onduidelijk. Hetbelangrijkste lijkt dat alle betrokken partijen het eerst eens worden over een realistisch aantal. Dat zou het een stuk eenvou-diger maken om de zaken in het juiste perspectief te plaatsen; financieel ?n qua effecten voor natuur en milieu.Na 70 startnotities wordt er voorlopig vooral afgewachtWindhausse lijkt te luwenR e n ? D i d d eMet een motie van VVD, CDA en LPF inde Tweede Kamer zijn de ambitieuzeplannen voor een fors aantal nieuwewindparken op zee in heftig politiek vaarwater te-rechtgekomen. De politieke partijen vonden de1 miljard euro die minister Brinkhorst (D66) vanEconomische Zaken op Prinsjesdag ten behoevevan de stimulering van vooral windturbines opzee genereus uit de aardgasbaten (FES-fonds)doteerde, teveel van het goede. De partijen von-den dat er ook geld moest naar biomassa enwarmtekrachtkoppeling, ja, zelfs naar nieuw on-derzoek naar toepassing van kernenergie.In een Kamerdebat op 11 oktober jl. haaldeBrinkhorst bakzeil. Hij moest een concessiedoen en toezeggen dat ook "andere vormen vanduurzame energie" aan bod dienen te komen. Deindieners van de motie lezen de uitslag van hetdebat nu overigens allemaal anders. CDA denktdat er toch nog ruimte is voor nieuwe windpar-ken op zee, LPF zegt "stoppen met nieuwe wind-parken op zee".Volgens de woordvoerder van Brinkhorst zalechter "een substantieel deel" van de 1 miljardeuro, uitgesmeerd over meerdere jaren, tengoede komen aan de ontwikkeling van nieuwe,grootschalige windmolenparken op zee. "Wemoeten onze knopen tellen," aldus de woord-voerder. "Zeewind zet de meeste zoden aan dedijk. Met de zon schiet het niet op, getijde-ener-gie zie ik er hier niet snel van komen en de wind-molens op land zijn minder effici?nt en stuitenbovendien nogal eens op bezwaren."Foto:?neas5w i n d p a r k e n5k e n m e r k e n 1 2 / 5 ; n o v e m b e r 2 0 0 5Doel: 10 procentEerder al gaf het Ministerie van EconomischeZaken zijn zegen aan de plannen voor tweewindparken op zee. Vervolgprojecten zijn echtervoorlopig afgelast omdat ze te duur zouden zijn.Voor de eerste twee parken is echter de gehelevergunningenprocedure in het kader van de WetBeheer Rijkswaterstaatwerken doorlopen bij deDirectie Noordzee van het Ministerie van Ver-keer en Waterstaat.Het eerste plan behelst een proefpark van ruim100 MegaWatt (MW) op acht kilometer voorde kust bij Egmond aan Zee. Dat park, NearShore Windpark (NSW) genaamd, wordt ge-bouwd door Noordzeewind, een joint-venturetussen Shell en Nuon, en moet vooral meer ge-gevens opleveren voor onderbouwing van destelling dat de harder en frequenter waaiendewind op de Noordzee tot meer windenergieleidt. Hoewel de eerste paal voor de 36 molens(type Vestas V90, elk 3 MW) nog de zee in moetgaan, denken de initiatiefnemers niettemin vol-gend jaar al in bedrijf te zijn.Tegen die tijd moet ook een tweede windpark opde Noordzee draaien. In dat park, op 23 kilome-ter uit de kust van IJmuiden gesitueerd in vakQ7 van de Noordzee, leveren zestig windtur-bines samen 120 MW (type Vestas V80, 2 MWelk). Het park wordt voor 250 tot 300 miljoeneuro gebouwd door een consortium van hetenergiebedrijf Eneco, samen met Econcern enEnergy Investments Holding. Het Q7- parkwordt ontwikkeld door en is eigendom vanE-Connection.En dat allemaal om de Nederlandse doelstel-lingen voor duurzame energie te realiseren.In 2020 moet 10 procent van de Nederlandseenergiebehoefte uit duurzame bronnen wordengedekt. Een doelstelling die overigens eind jarennegentig voor het jaar 2010 was uitgestippeld.Momenteel zou de regering al blij zijn met 5 pro-cent in 2010. Windenergie moet met 2 procenteen flinke duit in het duurzame zakje doen. In2020 moeten windmolens op zee samen 6000MW aan vermogen leveren. Ter vergelijking: totnog toe staan op het land een slordige 1700windmolens, met een gezamenlijk vermogen van1100 MW, waarmee ongeveer 700 duizendhuishoudens van stroom kunnen worden voor-zien.In het wilde wegDe windmolenparken op zee dienen echterniet alleen nobele milieudoelen, het lijkt ook eengoede handel. Althans, tot voor kort. Weliswaarmoeten de samenwerkende consortia fikse in-vesteringen van honderden miljoenen euro's op-hoesten, maar daar staat tegenover dat de over-heid voor elke geleverde kilowattuur aan stroom9,5 eurocent zou vergoeden, gegarandeerd voortien jaar. Dat geld kwam uit de zogeheten MEP-gelden, een voortzetting van de energiebelastingStand van zaken: www.noordzeeloket.nlSinds begin dit jaar is de site www.noordzeeloket.nl inde lucht. Dit digitale loket ontsluit informatie over alleactiviteiten op de Noordzee, het beleid en de wet- en re-gelgeving daarvoor en nog heel veel meer. Hier kan menzelfs het antwoord krijgen op de vraag: "Mag ikde as van mijn dierbare overledene op zee verstrooien?"(het antwoord luidt zo ongeveer: "eigenlijk niet, maarvooruit..."). Actuele informatie over de stand van zakenrond de in het artikel beschreven windhausse en bij-voorbeeld ook een overzichtskaart waarop alle in procedure gebrachte projecten zijn weergegeven,is te vinden onder `Activiteiten op zee' en vervolgens `windenergie'."Rijkswaterstaat," zo meldt de site, "schort alle werkzaamheden voor de ingediende en eventueelnieuw in te dienen initiatieven op. Dit geldt voor formele zaken zoals de afgifte van richtlijnen totinformele zaken als telefonische vragen. Zodra de staatssecretaris de schorsing opheft, worden de-ze werkzaamheden weer opgepakt. Uitgangspunt daarbij is dat ook na de schorsing de rechtsge-lijkheid gehandhaafd blijft, onder andere door een strikte gelijke hantering van termijnen. In deschorsingsperiode worden diverse acties uitgevoerd. Zo onderzoekt het Ministerie van V&W hoeom te gaan met de opeenstapeling (cumulatie) van effecten. Het Ministerie van EZ werkt aan eenrealistisch perspectief voor het aantal windturbineparken in 2010. Beide ministeries overleggenook met de initiatiefnemers om de hoeveelheid initiatieven te reduceren tot een realistisch aantal.De overheid streeft ernaar om het aantal vergunningprocedures in lijn te laten zijn met de hoe-veelheid windturbineparken die uiteindelijk gesubsidieerd kunnen worden."6 k e n m e r k e n 1 2 / 5 ; n o v e m b e r 2 0 0 5opgesteld, ofwel driekwart van de doelstellingenvoor 2020. "Dat vergt dus een stuk minder MEP-middelen dan de tien miljard per jaar, die steedsals een afschrikwekkend bedrag naar vorenwordt geschoven," zegt Kortenoever.Die twintig locaties zouden vervolgens verdeeldkunnen worden tussen de zes partijen. "Wij heb-ben als gezamenlijke initiatiefnemers het Ministe-rie van Economische Zaken verzocht duidelijk-heid te verschaffen over de toelaatbaarheid vaneen dergelijke afstemming in verband met even-tuele mededingingsaspecten," zegt Kortenoever."De overheid heeft hierover geen uitspraak willendoen, met als gevolg dat enkele initiatiefnemerseen afstemmingsoverleg tussen initiatiefnemersover overlappende locaties niet aandurven. Deoverheid schorst de procedure in mei en pas eindseptember vond het eerste overleg plaats met alleinitiatiefnemers. Hier is sprake van een verbazing-wekkend wisselvallig beleid."E-Connection wil dolgraag doorgaan, duidelijk-heid over MEP-subsidie of niet. "Duurzame ener-gie moet, liefst vandaag, anders morgen of over-morgen," zegt Kortenoever. "Onze visie is dat jegewoon moet doorgaan, ondanks het onzekereinvesteringsklimaat. Dat schrikt jammer genoegpartijen af. Kijk, die twintig parken worden nietallemaal tegelijk gebouwd, net zo min als elke ini-tiatiefnemer zijn MER-rapport tegelijk klaar heeften vergunningaanvraag gereed heeft. En dan zijner nog beroepsprocedures vanwege bezwaren vanbelanghebbenden. De overheid zal dus nooit tege-lijkertijd twintig vergunningen afgeven."op bedrijven en huishoudens. Totdat ministerBrinkhorst in mei de MEP-subsidie afschafte.Want toen op 31 december 2004 de lokettenopengingen voor een tweede serie windparkenop zee, liep het dan ook storm bij de vergun-ningverlenende instanties. In no-time diendenzes partijen maar liefst zeventig plannen in voorgrootschalige windmolenparken. Inderdaad, eenbeetje in het wilde weg schieten met hagel, be-amen diverse indieners van de plannen.In de vergunningverlening op het Nederlandsedeel van het Continentaal Plat geldt namelijkhet adagium 'wie het eerst komt, wie het eerstmaalt', voor de bouw van nieuwe windmolenseen toepasselijk gezegde. De zes initiatiefne-mers zijn het Ierse Airtricity samen met advies-bureau Royal Haskoning, Evelop, E-Connec-tion (bekend van het Q7-park), Nuon-dochterWEOM, ontwikkelaar Raedthuys en advies-bureau Arcadis.MilieueffectrapportagesBehalve een bouwplan met de aard en omvangvan de installaties en zaken als een calamitei-tenplan moeten ook de gevolgen voor hetmilieu in kaart worden gebracht. Een MER isverplicht bij windmolenparken die groter zijndan 15 MW. Bij windmolenparken gaat hetvooral om de invloed op de (trek)vogels,scheepvaart en onderwaterleven, maar ookover bijvoorbeeld mogelijke effecten op de vis-serij. Windmolenparken zijn uitgesloten opplaatsen waar zandwinning mogelijk is en be-langrijke scheepvaartroutes lopen.Bij de Commissie voor de milieueffectrappor-tage ligt sinds dit voorjaar dan ook een enormehoeveelheid startnotities. "We hebben ??n ge-lijkluidende reactie op de startnotities geschre-ven, maar we wachten al sinds dit voorjaar ver-dere stappen af," zegt de Commissie. Want,bedolven door de hoeveelheid initiatieven voorde vervolgplannen, zette minister Brinkhorst inmei dus die subsidie van 9,5 eurocent per kilo-wattuur stop. Als alle plannen, samen goedvoor 20 duizend MW, namelijk zouden wordenuitgevoerd, dan moet de overheid een slordigetien miljard euro aan subsidie doneren, zoredeneerde Brinkhorst. En dat elk jaar. Dat geldis er niet, en in tijden van alsmaar stijgendeolie- en energieprijzen is er ook niet veel te ha-len bij huishoudens en bedrijven, aldus EZ.Dus trok Brinkhorst ruw aan de noodrem.Staatssecretaris Schultz (VVD) van Verkeer enWaterstaat schorste vervolgens in juni dem.e.r.- en vergunningprocedures voor driemaanden. Sinds september is de schorsing ver-lengd, nu zelfs voor onbepaalde tijd. Overi-gens had Verkeer en Waterstaat de proceduresformeel gewoon kunnen laten doorlopen. Ookde vergunningen van het Near Shore Wind-park en Q7 zijn immers verleend zonder dat erduidelijkheid was over de subsidies.AfwachtenEr is nu kortom een bizarre situatie ontstaan,vinden velen. Eerst formuleert de overheidambitieuze doelstellingen voor windenergie(met veel aandacht voor wind op zee) en wordenaantrekkelijke financieringsvormen ingesteld,maar als het een succes dreigt te worden, keertde overheid ijlings op haar schreden terug. Hoehet nu verder gaat, is onduidelijk. De zes initia-tiefnemers wachten op zetten van de overheid,net als de Commissie m.e.r. Het Ministerie vanVerkeer en Waterstaat wacht op EconomischeZaken, en die wacht weer tot de politieke com-motie is geluwd.En het is niet de eerste keer. "Wij zijn sinds 1986actief in de ontwikkeling van windparken, opland, en later op zee, en elke drie jaar worden wevoor beleidswijziging gesteld, met nieuwe proce-dures," zegt Mathieu Kortenoever, directeur vanE-Connection in Bunnik, een van de initiatief-nemers van het Q7-park in de Noordzee. De ont-wikkelaar van duurzame energieprojecten heeftook plannen en startnotities ingediend voor devervolgprojecten.Volgens Kortenoever zijn alle aanvragen dooroverlappingen terug te voeren op 20 locaties,waar 4500 MW aan windvermogen kan wordenDe regering voert eenzwabberbeleid.Foto:RaedthuysGroep7w i n d p a r k e nk e n m e r k e n 1 2 / 5 ; n o v e m b e r 2 0 0 5Kortom, er zit volgens Kortenoever een soort natuurlijke fasering in derealisering van windparken op zee. Dat spoort met steeds lagere bouw-kosten van de turbineparken waardoor de prijs van de geleverde kilo-watturen zakt. "Tegelijkertijd stijgen de kosten van de CO2-emissierech-ten en stijgt de prijs van de olie doordat het zowel politiek als technischsteeds moeilijker wordt om een gestage aanvoer van olie te garanderen.Windenergie wordt steeds meer concurrerend en er zal steeds mindersubsidie nodig zijn."Die parken worden heus nietallemaal tegelijk gebouwd.SuperstekOok Erwin Coolen denkt dat er ondanks alle onduidelijkheid in de politiekruimte is voor minimaal 480 MW op zee, naast de beide eerdere plannen(NSW, Q7). Coolen is directeur off-shore van Raedthuys in Enschede, eenonderneming in duurzame energie die onder andere windenergieprojecteninitieert en ontwikkelt. Volgens Coolen kan de 480 MW in 2 parkenvan 240 MW worden gerealiseerd, maar: "Het liefst zie ik ze in 4 parkenvan 120 MW verschijnen. De regering zou ook op wat langere termijn bij-voorbeeld 6 parken van 150 MW kunnen uitzetten. Dat is precies dedoelstelling voor duurzame energie in 2010."Coolen: "De regering voert nu een zwabberbeleid. Op zee zijn geen be-zwaren. We hebben daar een mooi, niet te diep grondgebied en eengoed windaanbod, kortom een superstek. Nu moet er nog geld bij, maarin 2015 is windenergie van de zee competitief met olie. Dan zijn we alsNederland een stuk onafhankelijker in onze elektriciteitsvoorziening.Het mes snijdt aan twee kanten. Deze nieuwe tak van industrie levertarbeidsplaatsen op en we voldoen aan de Kyoto-doelstellingen."Toetsingskader en cumulatieDe Commissie m.e.r. heeft richtlijnenadviezen uitgebracht voor alleoffshore windparken waarvoor startnotities zijn verschenen. In dezerichtlijnenadviezen zijn meestal verschillende projecten geclusterd enverder zijn in alle adviezen de richtlijnen inhoudelijk en tekstueel nage-noeg identiek. Min of meer standaard is bijvoorbeeld de aanbeveling omvoor elk park ten minste twee inrichtingsvarianten uit te werken: "E?nwaarbij de energieopbrengst voor het gehele park wordt gemaxima-liseerd, en ??n waarbij de onderlinge afstand tussen de windturbineswordt vergroot ? met behoud van een economisch acceptabele energie-opbrengst ? ten behoeve van zoveel mogelijk milieuwinst."ToetsingskaderIn de aanbiedingsbrieven bij de adviezen wijst de Commissie er steeds metnadruk op "dat de procedures voor vergunningverlening voor offshorewindenergieparken zijn gestart terwijl beleid dat een afdoend toetsings-kader biedt voor de vergunningverlening nog ontbreekt. Dit beleid hadgebaseerd kunnen worden op een m.e.r. op strategisch niveau."De Commissie adviseert staatssecretaris Schultz van Haegen "op kortetermijn een studie uit te voeren met als doel inzicht te krijgen op welkewijze maximaal vermogen uit windenergie op de Noordzee gerealiseerdkan worden met zo min mogelijk negatieve gevolgen voor het natuurlijkmilieu. Het toetsingskader voor de vergunningverlening dat hieruitresulteert, zal bijvoorbeeld uitwijzen of het nu gehanteerde uitgangs-punt `wie het eerst komt het eerst maalt' verenigbaar is met dit doel.Meer specifiek moet deze studie inzicht geven:? of, en zo ja in welke situaties (bijvoorbeeld combinaties van locaties)en in welke mate significante effecten op natuur en milieu optreden;? in de vanuit natuur- en milieuoogpunt en energieopbrengst meest ge-schikte (combinatie van) locaties voor windparken op de Noordzee;? in mogelijke mitigerende maatregelen, zoals het vrijlaten van corridorstussen windparken."CumulatieEen belangrijk aandachtspunt is uiteraard: cumulatie. Want een enkelwindpark heeft al effecten, en zodra er meer windparken tegelijk en ooknog eens vlak bij elkaar zouden komen, is het heel wel mogelijk dat hetgeheel van effecten meer is dan de som der delen. Vandaar dan ook datelk richtlijnenadvies aangeeft dat het betreffende MER inzichtelijk moetmaken wat de cumulatieve effecten zijn van alle windparken samen, ende bijdrage van individuele parken daaraan. Een zeer lastig punt daarbijis: waar moet je nu precies van uitgaan bij de bepaling van de cumula-tieve effecten? Immers, hoogst onduidelijk is hoeveel initiatieven (if any)uiteindelijk gerealiseerd zullen worden. De vraag is ook of je van priva-te initiatiefnemers kunt verlangen dat zij zich daar zelf over uitspreken,of daarin op eigen houtje een keuze maken, waarbij de ene club wellichtook nog eens tot een heel andere inschatting komt dan de andere.Het mag dan lastig zijn om greep op het totaal te krijgen, maar het zaltoch moeten. In de aanbiedingsbrieven bij de richtlijnenadviezen geeftde Commissie m.e.r. het volgende in overweging aan de verantwoorde-lijke staatssecretaris: "Voor een zinvolle bepaling van de cumulatieveeffecten is het van groot belang dat uitgegaan wordt van een re?le uit-gangssituatie. Dit is te meer relevant als de conclusie getrokken moetworden dat door cumulatie er mogelijk significante effecten optredenvoor beschermde soorten en/of habitats. De Commissie adviseert u in devast te stellen richtlijnen de meest re?le uitgangssituatie voor de cumu-latiestudie te defini?ren."Foto:?neasv