Een programma bevat voor een of meer onderdelen van de fysieke leefomgeving: een uitwerking van beleid, en/of maatregelen om doelstellingen te bereiken. De maatregelen kunnen divers zijn: financieel, feitelijk, fysiek en juridisch. Ook kunnen in het programma afspraken staan met andere organisaties, of een communicatiestrategie.

In de beleidscyclus van de Omgevingswet is het programma een uitwerking van de omgevingsvisie. In de visie staat het beleid voor de lange termijn en ambities voor bijvoorbeeld natuur, duurzaamheid, milieu en economie. Als een programma wordt opgestart, is de visie vaak al vastgesteld. Het programma is geschikt om het beleid een slag concreter te maken en te vertalen naar de korte en middellange termijn. Dit kan een programma zijn waarin locaties voor duurzame energie in een regio worden gekozen (zie ook het kader over regionale energiestrategieën). Maar het kan ook een programma zijn waarin bijvoorbeeld staat hoe de overheid de gezondheid van de bevolking gaat verbeteren of de biodiversiteit in het stadscentrum gaat bevorderen.

Het programma vormt de opmaat naar bijvoorbeeld het omgevingsplan van de gemeente en omgevingsvergunningen. Het beleid wordt in die besluiten omgezet naar concrete beslissingen die bewoners en bedrijven raken. Een milieueffectrapport (plan-MER) is bij een programma vaak verplicht.

De eerste ervaringen met milieueffectrapportage bij programma’s zijn positief. Een MER heeft vooral meerwaarde als het gebruikt wordt om het programma concreet vorm te geven. Het MER helpt de ambities van een overheid naar een specifiek gebied of thema te vertalen. Vervolgens onderzoekt het MER op welke concrete locaties of manieren de ambities bereikt kunnen worden en wat daarvan de milieugevolgen zijn.

Als het MER zo wordt gebruikt, is het een beslisnota voor het bestuur én communicatiemiddel naar de omgeving. Het vormt een tussenstap van de ambities op de lange termijn naar de uitvoering van vandaag en morgen. Om deze voordelen te behalen moet het proces rond het MER wel samen oplopen met het vormgeven van het programma.