Toetsing aan de instandhoudingsdoelstellingen conform de Habitat- en Vogelrichtlijn is de enige toetsing waarbij natuurbelangen boven vrijwel alles worden gesteld. Bij alle andere toetsingen en afwegingen is het natuurbelang slechts één van de vele belangen en de geschiedenis heeft laten zien dat natuurbelangen daarbij vrijwel altijd het onderspit delven. Peilbesluiten en bestemmingsplannen komen altijd uit op compromissen waarbij natuurbelangen (fors) moeten inleveren. Bij een volgende planningsronde moeten deze belangen opnieuw inleveren, en opnieuw en opnieuw. Ook het EHS-beleid schiet tekort: dit beleid lijkt streng maar is onderhevig aan politieke willekeur en slinkende budgetten. Het recente gemarchandeer met begrenzingen en natuurdoelen binnen de EHS laat zien welke gevaren dat oplevert voor natuurbelangen.

Duurzame gebiedsontwikkeling is een jonge modieuze term (zeg maar gerust hype) die iedereen anders invult en waar een objectief toetsingskader ontbreekt. Volgende generaties kunnen heel anders denken over de invulling van die term. Daarentegen zullen volgende generaties ons dankbaar zijn als wij onze huidige ecologische rijkdommen nog enigszins ongeschonden overdragen. Een blauwgrasland of hoogveengebied is al eeuwen respectievelijk millennia onveranderd en de Habitatrichtlijn beoogt de laatste restanten van deze en andere ecologische schatkamers te bewaren voor het nageslacht. Wat is er dan mis mee dat deze onvervangbare schatkamers zwaarder wegen dan andere belangen? De ADC-toets biedt voor bijzondere situaties zoals veiligheid of volksgezondheid immers een uitweg om de afweging alsnog anders te laten uitvallen.

Het rapport beschrijft de vermeende verstarring van gebiedsontwikkeling door de Habitattoets met enkele uiterst slechte voorbeelden:

• De aantoonbaar levensgevaarlijke verkeerssituatie in het Ierse Galway kan niet door een nieuwe rondweg worden opgelost omdat daardoor 1,5 ha van een prioritair habitattype verloren zou gaan. Maar voor dit soort situaties is toch bij uitstek de ADC-toets opgenomen in de Habitatrichtlijn? Of waren er andere alternatieven voor die rondweg? Het rapport zegt daar niets over.
• Rondom het Natura 2000-gebied Binnenveld belemmeren de bijzondere hydrologische eisen van trilveen en blauwgrasland de ontwikkeling van andere functies. Andere, minder peilgevoelige natuurdoelen zouden daarentegen functiecombinaties (wonen, landbouw, recreatie) mogelijk maken. Maar het betreft hier juist de laatste snippers van deze bijzondere habitats in een gebied dat vanwege de hoge kweldruk en veenondergrond zeer ongeschikt is voor landbouw en wonen! Met het uitplaatsen van deze functies zou een historische fout hersteld worden, de bijzondere habitats gered worden en komende generaties kunnen dan elders in heel Nederland nog tegen vele varkensstallen en maisakkers aankijken. Een functiecombinatie met recreatie acht ik hier overigens goed mogelijk.
• De boomkorvisserij in de Natura 2000-gebieden op de Noordzee dreigde verboden te worden vanwege de verwoestende natuureffecten. Dit probleem is echter uiteindelijk in goed overleg tussen ministerie, visserijsector en natuurbeschermingsorganisaties opgelost. Volgens Alterra heeft de Habitattoets lange tijd de verduurzaming van de visserij in de weg gestaan, maar het is juist andersom: de dreiging van het einde van deze visserij heeft de sector uiteindelijk doen besluiten om over te stappen op natuurvriendelijker vangst­me­tho­den. Alle partijen zijn het er inmiddels over eens dat de nieuwe visserijtechnieken belangrijk bijdragen aan de toekomst van de Noordzeevisserij. De Habitattoets heeft het probleem niet veroorzaakt maar is juist richtinggevend geweest voor de oplossing. 

Nu ben ik ook van mening dat de scherpe begrenzing van Nederlandse instandhoudingsdoelen niet altijd even verstandig is geweest (zie mijn artikel Toetsing aan instandhoudingsdoelen), maar de Habitattoets is voor Natura 2000 de enige echte verdedigingslinie tegen slechte plannen en de waan van de dag. Triest dat een senior onderzoeker omgevingsrecht en senior docent omge­vings­recht aan Wageningen Universiteit dat niet zelf inziet.

Senior ecoloog Rho Adviseurs