Terwijl heel Nederland (en zeker het agrarische deel) zich zorgen maakt over de droogte, gebeurde er eind juli iets veel ingrijpenders, met blijvende gevolgen voor ons buitengebied. Op 25 juli 2018 werd de conclusie van de advocaat-generaal van het Europees Hof van Justitie gepubliceerd over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Deze conclusie is hier te vinden en betreft de vraag of het PAS in overeenstemming is met de Europese Habitatrichtlijn. Deze conclusie gaat vooraf aan de uitspraak van het Europees Hof van Justitie die dit najaar wordt verwacht en zeer waarschijnlijk het einde van het PAS betekent.

De angel zit ‘m volgens mij in punt 98 waarin wordt geconcludeerd dat; 
•    maatregelen ter vermindering van stikstofdepositie uit andere bronnen,
•    herstelmaatregelen ter versterking van stikstofgevoelige habitattypen in de betrokken gebieden en 
•    de autonome daling van stikstofemissies

extra stikstofdepositie in beschermingszones alleen dan met artikel 6, lid 3, van de habitatrichtlijn in overeenstemming kunnen brengen wanneer op het tijdstip waarop toestemming wordt verleend, al definitief vaststaat dat de totale belasting van het gebied door stikstofdepositie onder de grenswaarde blijft vanaf welke sprake is van een aantasting van de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied. Voor het toestaan van extra stikstofdepositie volstaat het echter niet dat de totale depositie weliswaar afneemt, maar de betrokken oppervlakten desondanks nog steeds met te veel stikstof worden belast. Loutere prognoses met betrekking tot de toekomstige gevolgen van de genoemde maatregelen en de verwachte daling van stikstofemissies mogen bij de verlening van toestemming voor extra stikstofdepositie niet in aanmerking worden genomen.
Kortom; er kan geen vergunning worden verleend voor extra stikstofdepositie zolang de achtergronddepositie nog (veel) te hoog is. De PAS-sprookjes over dalende achtergronddeposities, die door metingen allang zijn doorgeprikt, kunnen de Europese kritiek dus niet doorstaan. 
Geen verrassing natuurlijk, maar hoe nu verder? Deze conclusie van de AG is immers slechts “the end of the beginning”. De AG constateert dat “Houdt men het totaalbeeld voor ogen, dan is het duidelijk dat een lidstaat als Nederland niet onderworpen kan zijn aan een onvoorwaardelijke verplichting om zijn landbouw plotseling op grote schaal in te perken en ook fors in te grijpen in andere economische ontwikkelingen teneinde de belasting van Natura 2000-gebieden met stikstof tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen.”  Echter, het is al jaren duidelijk dat de Nederlandse veestapel veel te groot is en als men deze signalen veel eerder op waarde had geschat zou er geen sprake hoeven zijn van “plotseling” inperken. Maar goed, laten we dan tenminste beginnen met een geleidelijke inkrimping van de veestapel en elke kans op versnelling benutten. Maar zelfs dat zie ik voorlopig niet gebeuren. De ontkenningsfase over de juridische houdbaarheid van het PAS is nu wel voorbij, maar de acceptatiefase is nog ver weg. Vanuit rechts-populistische hoek zal er wellicht een tijdje gescholden worden op “Brusselse bemoeizucht” en “milieugekkies” en vanuit CDA-hoek verwacht ik het nodige gebazel over “deze aanslag op onze voedselproductie”. Als dat stof allemaal is neergedaald gaat er hopelijk eindelijk eens serieus nagedacht worden over een grondige sanering van de veehouderij-kaboutereconomie (1,3% van ons BNP). Daarmee is het stikstofprobleem (maar ook het fosfaatprobleem) in een klap opgelost, naast een heleboel andere problemen zoals fijnstof, zoönosen, geurhinder, resistente antibiotica, verdroging, bodemdaling, klimaatopwarming etc, etc. Tegelijkertijd kan de echte economie (98,7 %) doorgroeien zonder juridische stikstofobstakels.

Een koude sanering is natuurlijk mogelijk maar in zekere zin ook onrechtvaardig; de individuele boer is immers veelal misleid door het CDA en de RABO-bank en de consument vond het allemaal wel best, dat goedkope voedsel. Hoe we een warme sanering dan gaan betalen? Simpel: een ruime halvering van de veestapel levert enorme besparingen op waarmee we die sanering kunnen bekostigen. Ik verwijs in dit verband graag naar mijn artikelen over dit thema op Foodlog. Conclusie: Een forse sanering van de veehouderij maakt dit land mooier, schoner, gezonder, veiliger en welvarender. Het einde van het PAS kan het begin zijn van iets heel moois, als we maar willen.