De dijkversterking Gorinchem-Waardenburg (GoWa) is een belangrijk project in het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en een essentiële schakel in de bescherming van de Betuwe tegen hoogwater. In de zomer van 2020 zijn het ontwerp projectplan Waterwet, de ontwerp bestemmingsplannen, het milieueffectrapport en de ontwerp beschikkingen ter inzage gelegd. Inmiddels is het aangepaste projectplan Waterwet door het waterschap vastgesteld en heeft de provincie Gelderland begin februari van dit jaar, namens alle partijen, een goedkeuringsbesluit genomen op de plannen. Medio 2021 gaat de schop in de grond. Het was uniek en de eerste keer dat de ter inzage legging van de plannen, inclusief het MER, digitaal heeft plaatsgevonden in de vorm van een interactief iReport. Wat zijn de lessen die we hieruit kunnen trekken? Wat ging er goed en wat kan wellicht beter?

Het project betreft de aanpassing van in totaal 23 kilometer dijk langs de noordoever van de Waal tussen Gorinchem en Waardenburg, in combinatie met de herinrichting van een viertal uiterwaarden. Een enorme opgave die in de Graaf Reinaldalliantie samen met stakeholders wordt gerealiseerd. Sinds juli 2017 werkt Royal HaskoningDHV in deze alliantie samen met Waterschap Rivierenland en aannemerscombinatie Heijmans, GMB en de Vries & van de Wiel aan de dijkversterking.
Het versterken van de dijk is een omvangrijk en complex project. Om te komen tot het ontwerp zoals dat nu voorligt, is een traject voorafgegaan waarin oplossingsrichtingen zijn verkend, alternatieven en varianten zijn beschouwd, randvoorwaarden zijn herijkt en een grote hoeveelheid aan onderzoeken heeft plaatsgevonden. Bij dit alles zijn stakeholders en bewoners nauw betrokken. Vanwege het grote aantal bewoners op en aan de dijk is het ontwerp per dijkvak in detail uitgewerkt. Ook zijn er vier inrichtingsplannen voor de uiterwaarden uitgewerkt met compensatie voor rivier en natuur en meekoppelkansen zoals de kaderrichtlijn water en recreatie.
Voor de dijk en de uiterwaarden zijn in het MER de effecten voor een 40-tal milieucriteria in beeld gebracht. Dit leverde een grote hoeveelheid aan kaartmateriaal en (achtergrond)rapportages op, voor zowel de planstudiefase als de verkenningsfase. Het was daarmee de uitdaging om al deze informatie op een toegankelijke en herkenbaar manier navolgbaar te maken voor alle belanghebbenden.

Dit alles vormde aanleiding om een digitaal iReport op te stellen waarin de verschillende planstudieproducten (projectplan Waterwet, MER, bestemmingsplannen en vergunningen), alle onderzoeken en het ontwerp op een overzichtelijke wijze gebundeld waren. De informatie in het digitale rapport is opgezet voor een breed publiek en biedt daarnaast de mogelijkheid voor specialisten om gelaagd specifieke informatie te verkrijgen.  Ook zijn interactieve figuren, foto’s en filmpjes toegepast om het geheel begrijpelijker te maken. Gezien de lengte van het traject (23 km), is gewerkt met digitale kaarten waarin kan worden ingezoomd of lagen aan- en uit kunnen worden gezet om gedetailleerde informatie zichtbaar te maken.

Een projectwebsite waarbij op de homepagina informatie over het project en eventueel de fase van het project is gegeven. Aan de projectwebsite kunnen allerlei (interactieve) publicaties worden toegevoegd, zoals in het geval van dijkversterking Gorinchem-Waardenburg het projectplan Waterwet, het MER, de bestemmingsplannen en vergunningen. Daarbij bestaat sinds kort ook de mogelijkheid om digitale participatie toe te passen en op dit manier via de projectwebsite met stakeholders te communiceren en ze te consulteren.

Wat zijn de belangrijke lessen die geleerd zijn? Denk aan de digibeet: Het makkelijk digitaal toegankelijk en overzichtelijk krijgen van complexe informatie moet helpen om bewoners beter mee te nemen in het project. Maar niet alle bewoners langs de dijk hebben ervaring met het gebruik van de computer. Hoe voorkom je dat een groep belanghebbenden in mindere mate in staat is om stukken in te zien? Hierbij is het belangrijk om de digitale rapportages zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Voorbeelden hiervan zijn het toevoegen van filmpjes met uitleg over hoe het iReport werkt, een help- en zoekknop met tekstuele uitleg, het zetten van de belangrijkste vragen op de homepagina (met links naar antwoorden in de verschillende rapporten) en het aanbieden van ondersteuning tijdens de terinzage legging. Dat werkte goed, maar er was ook ruimte voor verbetering. Zo bleek bepaalde informatie voor bewoners soms nog iets te veel ‘’weggestopt’’ of werkten linkjes niet altijd goed door het gebruik van een verouderde browser. De continue aanwezigheid van een omgevingsmanager op het kantoor aan de dijk voor (technische) vragen gedurende de terinzage periode was daarbij erg belangrijk.
Meenemen van stakeholders: De verschillende concepten van de planstudieproducten zijn in digitale rapport vorm getoetst binnen de alliantie, maar ook bij de verschillende bevoegde gezagen, zoals de provincies en gemeenten. Voor het verwerken van commentaar is gewerkt met reviewtabellen. Mede door een herkenbare hoofdstukindeling pakte dat goed uit, maar vergde wel een omslag in de manier van werken. Middels een gezamenlijke informatiesessie is voor alle stakeholders uitleg gegeven over het gebruik van het digitale rapport. Inmiddels is het nog makkelijker om digitaal comments te maken in de rapportage zelf. Zo blijft de digitale transitie zich verder doorzetten.
Wat vanuit de bevoegde gezagen naar voren kwam is dat het digitaal bundelen van alle rapportages en onderzoeken veel overzicht creëert. Iedereen heeft andere informatie nodig met een ander detailniveau. Een bewoner aan de dijk wil iets anders weten dan een specialist op het gebied van grondwater. Doordat alle informatie bij elkaar staat en gewerkt is met gelaagde informatie kan iedereen precies vinden wat voor hem of haar van belang is. Dit overzicht is zeker belangrijk in relatie met de Omgevingswet en helpt om stakeholders mee te nemen.
Versiebeheer is belangrijk: Voor de navolgbaarheid, maar ook voor het in procedure kunnen brengen van bv het MER is het ‘’bevriezen’’ van versies belangrijk. Digitale kaarten die aan de rapporten hangen mogen niet in de loop van de tijd veranderen, evenals teksten waarop inspraak heeft plaatsgevonden. Er heeft een goed versiebeheer plaatsgevonden met pdf’s die vanuit het iReport downloadbaar zijn. Ook tussenversies zijn op deze manier bevroren ten behoeve van de navolgbaarheid.
Anders (visueel) denken: Het werken met een digitaal rapport heeft het projectteam gedwongen om meer visueel te denken en meer te werken met kaarten. Gedurende het project bleek de toevoeging van een Kaartenatlas erg wenselijk. Het integreren van het ontwerp, bestaande waardenkaarten en milieueffectkaarten op één plek, die bovendien inzoombaar is tot op perceelniveau, is veelvuldig geraadpleegd.

Digitale rapportages zijn nadrukkelijk meer dan het visualiseren van een rapport: iReport wordt meer en meer geïntegreerd in de totale werkwijze een helpt overheden en bewoners dus niet alleen bij een betere participatie en samenwerking, maar ook bij de digitale transitie. In deze tijd merken we steeds beter hoe belangrijk het digitaal werken is. Er zet zich dan ook een versnelde transitie in nu men gedwongen worden het anders te doen. Daarmee is digitaal werken, in deze tijd meer dan ooit, de toekomst.