TOETS020716Voor Moerdijkse Hoek was een zoekgebied aangewezen tussende kernen Zevenbergen, Moerdijk en Zevenbergschen Hoek,in en rondom de oksel van de A16/A17 en aansluitend op in-dustrieterrein Moerdijk. In de streekplanuitwerking diendede precieze locatie van de 600 hectare bedrijventerrein bin-nen dit zoekgebied en de globale inrichting daarvan te worden vastgelegd.Het terrein was vooral bedoeld voor relatief zware industri?le bedrijvenmet specifieke vestigingseisen: kavels groter dan 5 hectare, nabijheid vandiep vaarwater en binding aan transportinfrastructuur. Naast 600 hectarebedrijventerrein lag er bovendien een opgave voor 200 hectare groen.De provincie wilde Moerdijkse Hoek op een Vernieuwend Duurzame manierontwikkelen (zie kader). Onder Vernieuwend Duurzaam verstond zij in deeerste plaats dat er in elke fase van het planproces (van ontwerp tot beheer)een hogere ambitie wordt nagestreefd dan bij de ontwikkeling van soortge-lijke projecten in Nederland. Daarnaast zat het vernieuwende in het leggenvan de prioriteiten: de hoogste prioriteit werd gegeven aan duurzaamheidvoor de mens, boven duurzaamheid voor ecologie en economie. Dat bete-kent vooral dat Moerdijkse Hoek geen nieuwe knelpunten zou mogen ople-veren voor de gezondheidssituatie van omwonenden1. De ontwikkeling vande alternatieven binnen de m.e.r. is zo aangepakt dat de ambitie Vernieu-wend Duurzaam in het ontwerp voor de streekplanuitwerking zo optimaalmogelijk gestalte kreeg.DEgESchiEDEniSVanEEnambiTiEuSinDuSTriETErrEinmErmOErDijkSEhOEk:DuurzaamhEiDEnalTErnaTiEfOnTwikkElingbeginjaren'90vattedeprovincienoord-brabanthetplanopomindeokselvandea16endea17bijhetindustrieterreinmoerdijkeennieuw,600hectaregrootregionaalbedrijventerreintegaanontwikkelen:moerdijksehoek.indejarendievolgdenisdezeambitieverderuitgewerktenisbegonnenmeteenstreekplanuitwerkingenhetopstellenvanbijbehorendmEr.hoeweldeambitievan600hectareinmiddelsisbijgesteldendem.e.r.-procedurenaafrondingvanhetmErisstopgezet,biedthetprojectmoerdijksehoekeeninteressantekijkopalternatievenontwikkeling.leonieDekker&janVeekencase-studyVernieuwendDuurzaamontwerpenDe alternatieven zijn ontworpen in twee fasen. Dat ziet er kort samengevatals volgt uit.1DegevolgenvandeaanlegvanmoerdijksehoekvoordegezondheidzijnparallelaanhetmEronderzochtindegezondheidseffectscreening(gES)moerdijksehoek.TOETS020717pelijk casco benoemd dat wordt gevormd door een historische oost-westlopende krekenstructuur. Deze krekenstructuur loopt door het midden vanhet zoekgebied. De voormalige kreken liggen iets lager dan de omliggendegebieden. Het landschappelijk casco kan in de toekomst worden ontwikkeldtot een robuuste landschapsstructuur met grote waterpartijen, moerassen,lanen en bossen. Om te voorkomen dat Moerdijkse Hoek de ontwikkelingvan het casco in de weg staat, is in het deel van het zoekgebied dat onder-deel uitmaakt van het casco een `groen/blauw' gebied gepland. Daarmeewordt het grootste gedeelte van de 200 hectare groenopgave gerealiseerd.De bedrijvigheid komt daaromheen.Door de onderste laag als uitgangspunt te nemen, wordt in belangrijkemate richting gegeven aan duurzaamheid ten aanzien van water, natuur,landschappelijke inpassing en ruimtegebruik (`planet'). Maar ook ten aan-zien van de mens (`people'): het groen/blauwe middengebied voorkomt datMoerdijkse Hoek een barri?re vormt tussen de omliggende woonkernen.Bovendien blijven cultuurhistorisch waardevolle dijkenpatronen, wat na-drukkelijk als duurzaamheid voor de mens wordt gezien, behouden.DE AUTEURsLeonie Dekker is adviseur MER en SMB bij DHV. Jan Veeken is senioradviseur MER en SMB bij DHV. Het MER en GES zijn geschreven doorDHV. De ontwerpen voor de modellen en alternatieven zijn gemaaktdoor Grontmij in samenwerking met Buro Lubbers.Begonnen is met vijf globale modellen die ontworpen zijn vanuit een be-paalde visie op duurzaamheid. Van deze modellen zijn de milieueffectenglobaal beoordeeld, met de duurzaamheidsambitie als uitgangspunt voorhet beoordelingskader. Met deze globale beoordeling zijn de belangrijkstekansen en knelpunten duidelijk geworden. Rekening houdend met dezekansen en knelpunten zijn vervolgens drie nieuwe, gedetailleerde ontwer-pen gemaakt, welke ook weer zijn getoetst aan duurzaamheid. In het onder-staande wordt deze aanpak verder uitgelegd.Duurzaamheidvoorwater,natuurenlandschappelijkeinpassingBij het ontwerpen is de zogenaamde lagenbenadering toegepast als basis-principe van duurzaamheid. De lagenbenadering is een methode voorruimtelijke planvorming waarbij een gebied per laag wordt benaderd (ziekader). De landschappelijke ondergrond, de zogenaamde onderste laag, isleidend geweest voor vier van de vijf globale modellen. Voor het vijfde mo-del zijn de bovenste en middelste laag leidend geweest.Bij de modellen met de onderste laag als leidend principe is het landschapbezien in een breder gebied dan het zoekgebied alleen. Er is een landschap-zoekgebiedmoerdijksehoekwaTiSVErniEuwEnDDuurzaam?DuurzaambijdeinvullingvanhetbegripVernieuwendDuurzaamisaangeslotenbijhetbegrippenkadervanTelos.Telosmaakteenonderscheidtussendriegebiedenofkapitalenwaaropduurzaamheidbetrekkingkanhebben:hetmenselijke/sociaal-culturele,ecologischeeneconomischekapitaal(people,planetenprofit).DaarbijdefinieertTelosduurzameontwikkelingalseenevenwichtigegroeivandezedriekapitalen.Degroeivanhetenekapitaalmagnietwordenafgewenteldopeenanderkapitaalenmagooknietwordenafgewenteldopdetoekomst.Vernieuwendhetvernieuwendezitindeeersteplaatsindeaanpak:deduurzameontwikkelingwordtinelkefasevanhetplanprocesnagestreefdenergeldteenhogereambitiedanvoorvergelijkbareprojecteninneder-land.Daarnaastzithetvernieuwendeinhetleggenvandeprioriteiten.hetdenkenoverduurzameontwikkelingisontstaanvanuiteenge-richtheidopeenduurzaammilieu(planet).laterisdeafwegingmeteconomischewaarden(profit)toegevoegd:bijvoorbeelddoordeont-koppelingtusseneconomischegroeienmilieubelasting.momenteelisersprakevaneenvernieuwingsslag,waarinhetsocialeenculturelekapitaal(people)alsgelijkwaardigaanhetecologischekapitaalenheteconomischekapitaalwordttoegevoegd.Deprovincieheeftervoorgekozendezevernieuwingsslagdoortezettenenbijconflicterendebelangendehoogsteprioriteittegevenaanduurzaamheidvoordemens,bovenduurzaamheidvoorecologieeneconomie.aangeziendeinwonersvanmoerdijk,zevenbergenenzevenbergschenhoeknualmeerderebronneninhunomgevinghebbendieeenbelastingopleverenvoorhungezondheid(a16ena17,despoorlijnenenhetindustrieterreinmoerdijk),wildeprovincievoorkomendateenverslech-teringvandegezondheidssituatievooromwonendenoptreedt:dekomstvanmoerdijksehoekmaggeennieuweknelpuntenopleveren.Vernieuwend Duurzaam? Een analyse van de plannenvoor Moerdijkse Hoek. Telos, februari 2003TOETS020718Bij elk model is aangegeven waar welke categorie bedrijven komt en waarde hoofdontsluitingen liggen. Daarnaast is een aantal uitgangspunten metbetrekking tot het watersysteem en de inrichting van het groen/blauwemiddengebied geformuleerd. De vier modellen verschillen onderling in deligging van de 600 hectare bedrijfsruimte binnen het zoekgebied en in wel-ke categorie?n bedrijven gevestigd worden (het programma).DuurzaamheidvoordemensDe ambitie Vernieuwend Duurzaam zoals in het tekstkader gedefinieerd,was niet vanaf het begin zo verwoord. Tijdens het opstellen van het MER isde prioriteit bij duurzaamheid voor de mens gelegd. Het hanteren van deonderste laag als uitgangspunt voor het ontwerp was al bestuurlijk vastge-legd voordat met het opstellen van het MER werd begonnen. Duidelijk werddat indien de provincie duurzaamheid voor de mens de hoogste prioriteitgaf, er ook een ontwerp moest komen waarbij de bedrijvigheid zo ver moge-lijk van de woonbebouwing lag (de bovenste laag als uitgangspunt). Boven-dien was een dergelijk, beduidend ander model een uitdrukkelijk verzoekcase-studyvan omwonenden en gemeenten. In dit vijfde model is de 600 hectare be-drijfsruimte in het midden van het plangebied gelegen, zo ver mogelijk vande woonkernen, en is de groenopgave er als buffer omheen gelegd.meetbaarmakenvanVernieuwendDuurzaamDe vijf modellen zijn getoetst aan de ambitie Vernieuwend Duurzaam. Dezeambitie had een politiek-bestuurlijke oorsprong en was niet met het oog opgebruik in het m.e.r.-ontwerpproces toegespitst. Er moest een vertaalslagworden gemaakt van de ambitie naar criteria waaraan de modellen kondenworden getoetst. Onderstaande tabel geeft enkele voorbeelden van hoe datis gedaan. Vanuit de duurzaamheidskapitalen van Telos (people, planet enprofit, zie kader) waren door Gedeputeerde Staten al 19 duurzaamheidsas-pecten geselecteerd die richtinggevend waren voor het Vernieuwend Duur-zame karakter van Moerdijkse Hoek, bijvoorbeeld landschappelijke inpas-sing en ruimtegebruik of kwaliteit van de leefomgeving. Voor elk van dezeaspecten waren verschillende leidende principes voor duurzaamheid gefor-muleerd, zoals versterking van natuur en landschap, vergroting ruimtelijkekwaliteit, gezondheid of recreatie. Deze leidende principes zijn, indien mo-gelijk, vertaald in 29 beoordelingscriteria, zoals potenties voor natuuront-wikkeling of hoeveelheid gevoelige bestemmingen binnen de luchtcontour.Indien mogelijk, omdat niet alle ambities binnen de scope van een m.e.r.vallen. Het toetsen aan economische duurzaamheid is bijvoorbeeld slechtsten dele gebeurd: er is wel gekeken naar veranderingen voor de agrarischesector, bereikbaarheid en de modal split, maar niet naar versterking van deeconomie, werkgelegenheid en financi?le haalbaarheid.lagEnbEnaDEringDelagenbenaderingisgehanteerdinhetStreekplannoord-brabant2002alsmethodevoorruimtelijkeplanvorming.Daarbijwordendrielagenonderscheiden:?Onderstelaag:bodemtypologie,geomorfologieenwatersysteemendehiermeesamenhangendenatuurlijke,landschappelijkeencultuur-historischewaarden;?middelstelaag:infrastructuur;?bovenstelaag:ruimtegebruikvoorwonen,werkenenrecre?ren.Debenaderingvaneengebiedperlaagleidttotverschillende(ruimte-lijke)uitkomsten.Devragen`waar'en`opwelkewijze'ruimtelijkeontwikkelingenmogenplaatsvindenkunnendoortoepassingvandelagenbenaderingbeterwordenbeantwoord.modellenmetdeonderstelaagalsuitgangspuntmodelmetdebovenstelaagalsuitgangspuntTOETS020719TrechterenNa de beoordeling van de vijf globale modellen zijn twee gede-tailleerde alternatieven ontworpen. Idealiter zouden ??n oftwee alternatieven zijn ontworpen, gebaseerd op het meestkansrijke of de meest kansrijke globale modellen. Er was na debeoordeling echter niet ??n model aan te wijzen dat beduidendbeter was dan de andere. Wel kwamen uit deze beoordeling debelangrijkste kansen en knelpunten van de verschillende mo-dellen naar voren. Bijvoorbeeld: de meest noordelijke delen be-drijfsbebouwing nabij de kern Moerdijk kunnen knelpuntenvormen in verband met externe veiligheid, maar bedrijfsbebou-wing in het westelijk deel van het zoekgebied biedt door de ge-ringe gevolgen voor de woonbebouwing van Zevenbergen juistgoede mogelijkheden.Omdat de provincie veel waarde hechtte aan het uitgangspuntvan de onderste laag (de landschappelijke ondergrond), zijnvan de vier globale modellen die hierop gebaseerd waren demeest kansrijke onderdelen geselecteerd. Die zijn vervolgensgebruikt om een gedetailleerd ontwerp te maken, met dezelfdeonderste laag als uitgangspunt: het Parkmodel. Het vijfde mo-del, dat gebaseerd was op de bovenste laag (wonen, werken enrecre?ren), scoorde echter dusdanig goed dat besloten is ookhier een gedetailleerde uitwerking van te maken: het CompactModel.Voor het Parkmodel en het Compact Model is weer aangegevenwaar welke categorie bedrijven komt en waar de hoofdontslui-Telos-kapitalen(3) Duurzaamheidsaspecten(19) leidendeprincipes beoordelingscriteriaEcologie(planet) Energie ... ...water ... ...grond-hulpenafvalstoffen ... ...natuurwaarden ... ...landschappelijkeinpassingenruimtegebruikVersterkingnatuurenlandschap aantastingvanlandschappelijkesamenhangenstructuurPotentiesvoornatuurontwikkeling...zorgvuldigruimtegebruik ...Vergrotingruimtelijkekwaliteit...mens(people) gezondheidsbelastingoplokaalenregionaalniveau... ...Voorzieningenensocialecohesie ... ...kwaliteitvandeleefomgeving recreatie VeranderinginrecreatievefunctionaliteitvanhetgebiedVeranderinginrecreatieveattractiviteitvanhetgebiedbarri?rewerking ...gezondheid hoeveelheidgevoeligebestemmingenbinnendeluchtcontourhoeveelheidgevoeligebestemmingenbinnendegeluidcontourcultuurhistorischewaarden ... ...Economie(profit) ... ... ...kansenenknelpuntenTOETS020720tingen liggen, maar zijn ook verkavelingspatroon, fasering, interne ontslui-ting, watersysteem en de inrichting van de groen/blauwe opgave uitgewerkt.meestmilieuvriendelijkalternatiefOok deze gedetailleerde alternatieven zijn weer getoetst aan de ambitie Ver-nieuwend Duurzaam. Hiervoor zijn voor de 19 duurzaamheidsaspecten intotaal 36 beoordelingscriteria geformuleerd. Op basis van deze beoordelingis vervolgens een Meest Milieuvriendelijk Alternatief ontwikkeld. Er is voorgekozen een MMA te maken dat een optimalisering is van het Parkmodel.Dit model scoorde minder goed op duurzaam materiaal- en energiegebruiken op duurzaamheid voor natuur en water. Echter, het scoorde beduidendbeter op de beoordelingscriteria die met duurzaamheid voor de mens ver-band hielden. Daarbij gaat het niet alleen over gezondheid, maar ook over za-ken als kwaliteit van de leefomgeving en cultuurhistorische waarden. Zowordt in het Parkmodel meer rekening gehouden met het voork?men vanisolatie en annexatie van de omliggende kern(en) en de vergroting van de be-levingswaarde van natuur en landschap door de groene dooradering van hetgebied. Ook houdt het ontwerp rekening met de historische dijken- en polder-structuur. Kortom, het Parkmodel sluit het beste aan bij de provinciale ambi-ties op het gebied van Vernieuwend Duurzaam voor de mens. Het MMA is danook gebaseerd op dezelfde ontwerpuitgangspunten als het Parkmodel.In verband met de mogelijke geluidhinder voor de kern Moerdijk is in hetMMA geen bebouwing in het uiterste noordwesten van het plangebied opge-nomen. In het Parkmodel ligt hier een overslagterminal om MoerdijkseHoek van een verbinding met het diepe vaarwater van het Hollandsch Diepte voorzien. Verder heeft het MMA een aangepast programma: er is meerruimte voor zware industrie. Deze ruimte is bedoeld voor milieubelastendezware industri?le bedrijven die nu elders in West-Brabant staan. Omdat opMoerdijkse Hoek Vernieuwend Duurzaam wordt ontwikkeld, is de verwach-ting dat de milieubelasting van deze bedrijven op Moerdijkse Hoek minderis dan op de huidige locaties elders in Brabant.keuzeinhetstreekplanKeuze voor het Parkmodel, MMA of Compact model in de streekplanherzie-ning zou sterk hebben afgehangen van de vraag aan welk soort duurzaam-heid men de voorkeur zou geven en is daarom vooral een politieke keuze.Om deze reden is in het MER geen voorkeursalternatief (VKA) opgenomen.In de streekplanherziening is wel een VKA opgenomen, met het Parkmodelals uitgangspunt, dat politiek nog geaccordeerd moest worden.waThEEfTDEPrOVinciEnugElEErDVanhETPrOjEcTmOErDijkSEhOEk?Enerzijdsisdeconclusiegerechtvaardigddathetprojecteenleerzaamprocesisgeweest,zowelbezienvanuitduurzaamontwerpenalsvanuithetwaarborgenvaneenduurzaamheidsbeoordelinginplaatsvanuitsluitendeenmilieu(effect)beoordeling.anderzijdsisheteenmoeizaamprocesgeweest,mededoordatdeambitieVernieuwendDuurzaamnognietheelspecifiekgedefinieerdwas.Eenambitiediedeprovinciezichzelfheeftopgelegd.DaarmeeishetbegripVernieu-wendDuurzaamvooraleenpolitiek-bestuurlijkekeuzegeweest.hetmeerinhoudgevenaanditbegripisgebeurdmetvallenenopstaan,heeftrelatiefveeltijdgekostenheeftdaarmeehetprojectookonderdrukgezet.Tevensbestondenzowelbijdecommissievoordem.e.r.alsbijdepolitiekhogeverwachtingenaangaandedeambitiediewerdnage-streefd.zoheeftdecommissievoordem.e.r.ersteedsopaangedron-gendeambitiesteconcretiserenenaantegevenwelkevernieuwendduurzamemaatregelennuechtzullenwordengerealiseerd(hardheid).Echter,ditwasindevroegefasewaarinhetproceszichbevondvoorveelduurzaamheidsaspectennognietaantegeven.Veelambitiesstaanofvallennamelijkmetdebereidheidvandeverschillendebe-drijven,partnersenorganisaties(bijvoorbeeldophetgebiedvanenergieenmobiliteit).Veelvandekeuzenzijnbestuurlijkvanaardendecommissievoordem.e.r.heeftdeprovincienaaronzemeningtevroegeenpolitiekeafwegingwillenlatenmaken.uiteindelijkbetekentVernieuwendDuurzaamnietalleeneenduur-zameontwikkelinginelkefasevanhetplanproces,maarmoetditmeerinzijnalgemeenheidwordenbezienalshetstrevennaarandereprioriteitenenhogereambities.Voortsisgeblekenisdatveelvandenagestreefdeambitiesmodelonafhankelijkzijn.zoisvoorhetcriterium`energie'(eendecentraleenergiecentrale)of`water'(geslotenwater-ketenbedrijf)eenhogereambitiehaalbaarongeachthettekiezenmodel.uiteindelijkiservoorgekozeneenlijstvanhaalbareduurzamemaatregelentoetevoegenaanhetmma.uiteindelijkheeftonzesinziensdeambitieVernieuwendDuurzaam,endanmetnameleefklimaatengezondheidsbeoordeling(duurzaamheidvoordemens),inhetmErmoerdijksehoekmeeraandachtgekregendanineenmeer`traditioneel'mEr.grotewinstvoordeprovincienoord-brabantisdathetconceptVernieuwendDuurzaamnuzodanigisgeconcretiseerddathettoepasbaarisopdevolgendegeneratiebedrijventerreinen.Tebeginnenbijdeontwikkelingvanhetlogistiekenindustrieelparkmoerdijk,waarbijdeprovincienoord-brabantwederom,gebruikmakendvandeuitkomsteneninzichtenvanhetmErmoerdijksehoek,deambitieheefteenvernieuwendduurzaamterreinteontwikkelen.marnicaartsenjannyvanderheijden,projectleidersmoerdijksehoek,provincienoord-brabantParkmodelencompactmodelcase-studyTOETS020721Het MER bedrijventerrein Moerdijkse Hoek is uiteindelijk door de provincieNoord-Brabant niet in procedure gebracht, maar is `slechts' als onderzoeksdo-cument openbaar gemaakt. Nieuwe prognoses van het Centraal Planbureauover de behoefte aan kavels met specifieke vestigingscondities en het feit datShell Moerdijk een aanzienlijk deel van haar grondreserves op industrieter-rein Moerdijk ter beschikking stelt, hebben geleid tot een koerswijziging.Op grond van nieuwe onderzoeksgegevens en door intensieve afstemmingmet de gemeente Moerdijk en ministeries VROM en EZ hebben ProvincialeStaten onlangs besloten om Gedeputeerde Staten opdracht te geven eenstreekplanherziening voor te bereiden. Dit om de ontwikkeling van eengrootschalig logistiek en industrieel park van 150 hectare netto in de okselA16/A17 (locatie Moerdijkse Hoek) planologisch mogelijk te maken. Daar-mee is de aanleg van bedrijventerrein Moerdijkse Hoek komen te vervallen.Voor het logistiek park geldt ook nu de leidraad om te komen tot een in alleopzichten Vernieuwend Duurzaam bedrijventerrein van 150 hectare netto.conclusies? Door de ambitie Vernieuwend Duurzaam een plek te geven in het ont-werpproces, heeft duurzaamheid meer inhoud gekregen dan alleen bin-nen het MMA, zoals vaak gebeurt. Door een MER in twee fasen op te stel-len, via trechtering van alternatieven, en de politiek-bestuurlijke ambitiete vertalen naar beoordelingscriteria die binnen deze trechtering wordengebruikt, wordt optimaal recht gedaan aan deze ambitie.? De lagenbenadering heeft gezorgd voor een verscheidenheid aan alterna-tieven. Ze heeft echter ook gezorgd voor een beperkte invulling van deduurzaamheidsambitie, doordat duurzaamheid voor de mens in eersteinstantie onderbelicht bleef.? Tijdens het opstellen van het MER bleek dat prioritering binnen de ambi-tie nodig was, omdat duurzaamheid op verschillende onderwerpen metelkaar in tegenspraak waren.? In dit MER is geprobeerd de ambitie Vernieuwend Duurzaam meetbaar temaken voor de vergelijking van de modellen en alternatieven. Omdat heteen bestuurlijk-politieke ambitie was die nog niet geheel was uitgekristal-liseerd bij aanvang van het opstellen van het MER, was dit soms een moei-zaam proces. De input van provinciale deskundigen was onmisbaar.? De ambitie Vernieuwd Duurzaam heeft niet geleid tot wezenlijk anderebeoordelingscriteria dan in andere MER'en. Ook is niet getoetst aan scher-pere normen (de ambitie was immers om met duurzaamheid verder tegaan dan bij vergelijkbare projecten).? Trechteren om van verschillende modellen tot 1 ? 2 alternatieven te ko-men kan op basis van nog globalere criteria dan in dit MER is gebeurd.? Veel van de ambitie kan geen plaats krijgen in een MER/streekplanuitwer-king, omdat het hierbij gaat om een globale inrichting van het zoekgebied.In de streekplanuitwerking kan alleen invulling gegeven worden aan ele-menten van Vernieuwend Duurzaam die bij de inrichting van het zoekge-bied een verschil maken. Om de ambitie te verwezenlijken, is daarom na hetstreekplan nog veel meer mogelijk. Denk aan duurzaamheid op bedrijfsni-veau (parkmanagement, voorschriften voor bedrijven enzovoort). Witteveen+Bos is specialist in complexe en bijzondere projecten:? wij geven inhoud aan maatwerk? onze aanpak is gericht op het komen tot oplossingen in interactie metde omgeving? onze oplossingen zijn voorzien van een passend juridisch kaderWij zien Plan- ?n Project-m.e.r. dan ook als belangrijk ontwerp-instrument, primair gericht op het verzilveren van milieukansen en hetomzeilen van knelpunten.Een greep uit onze projecten:? Plan-m.e.r. Beheersplan Voordelta (passende beoordeling)? Plan-m.e.r. Plattelandsontwikkelingsplan 2 (programma)? Plan-m.e.r. locatiekeuze Glastuinbouw West-Brabant (streekplan)? Plan-/Project-m.e.r. omleiding N303 bij Putten (streekplan)? Plan-m.e.r. en MKBA Wieringerrandmeer (ontwikkelingsplanologie)? Project-m.e.r. koploperproject Overdiepse Polder (versterkingsplan)? Project-m.e.r. bedrijventerrein Heesch-West (bestemmingsplan)Voor meer informatie kunt u contact opnemen met D.J.F. (Diederik) Bel:0570 697 118 of d.bel@witteveenbos.nlmeer info: www.witteveenbos.nlComplex, nieuw en gebiedsgericht?