TOETS0116MIRTTOEKOMSTIGE GEBRUIKERSBEOORDELEN VEILIGHEIDIn de planvorming voor de Overnachtingshaven Lobith zijn schippers betrokken bij het ontwerp. Metscheepvaartsimulaties is zo goed mogelijk onderzocht hoe zij de nautische veiligheid bij het in- en uitva-ren van de haven ervaren. In dit project zijn de simulaties voor het eerst door een plaatselijke schipperuitgevoerd in bijzijn van publiek. Dit heeft bijgedragen aan een optimaal ontwerp, enerzijds zo goedmogelijk ingepast en anderzijds functioneel voor de gebruikers. Wat opvalt, is dat vooral zakelijk belang-hebbenden hebben gereageerd op het ontwerpplan dat ter inzage heeft gelegen, maar dat er geenbezwaren zijn van bewoners uit Spijk en Tuindorp. In dit artikel gaan we eerst nader in op het project, derol van de scheepvaartsimulaties in het ontwerpproces en ten slotte op de wijze waarop de scheepvaartsi-mulaties hebben bijgedragen aan het omgevingsproces.Jos? van Nieuwpoort en Hans VeldmanOVERNACHTINGSHAVEN LOBITHTOETS011617Rijnwaarden, besloten de bestaande haven in Tuindorp te moderniseren incombinatie met de realisatie van een nieuwe overnachtingshaven in Spijk.De minister heeft op basis hiervan in 2014 een voorkeursbeslissing (MIRT2-beslissing) genomen. De locaties van de overnachtingshavens zijn weerge-geven in onderstaande afbeelding.Modernisering TuindorpTuindorp betreft een oude uitwijkhaven waar al tientallen jaren dagelijkstien tot twintig binnenschepen met een lengte tot ongeveer 85 meter (RWSKlasse M6) een veilige ligplaats vinden om te overnachten. De bestaandehaven zal worden gemoderniseerd en de invaart wordt geschikt gemaaktvoor de grotere klasse Va-schepen met een maximumlengte van 110 meter.Uitgangspunt voor de aanpassing is dat er een vlotte en veilige invaartwordt gecre?erd voor de 110 meter lange schepen. Daarbij wordt gestreefdnaar een oplossing waarbij de effecten op de omgeving zo beperkt mogelijkzijn. Een belangrijk aspect van het onderzoek was de vraag of een verbre-ding van de haveningang nodig is om een veilige en vlotte in- en uitvaartvan de langere schepen mogelijk te maken. Daarnaast is in de vormgevingvan de invaaropening gezocht naar beperking van de aanzanding in dehaven en de havenmond.Nieuwe haven SpijkDe haven bij Spijk in de Beijenwaard betreft een geheel nieuw te gravenhaven die geschikt is voor CEMT Klasse Va-schepen met een lengte vanProject Overnachtingshaven LobithOp grond van de vigerende wetgeving voor de binnenscheepvaart zijnschippers gehouden aan maximale vaartijden en voorgeschreven minima-le rusttijden. Overnachtingshavens bieden schippers een veilige mogelijk-heid om zich aan de wet te houden. Op de Waal, tussen Tiel en de Duitsegrens, is een tekort aan overnachtingsplaatsen. De huidige overnachtings-haven in Tuindorp (nabij Lobith) heeft niet voldoende capaciteit en is nietgeschikt voor grote schepen. Zowel het aantal als de afmetingen van deligplaatsen voor schepen moeten daarom worden vergroot.Het project Overnachtingshaven Lobith volgt de MIRT-systematiek1. Eenvan de kenmerken van het MIRT-besluitvormingsproces is een brede parti-cipatie en intensieve samenwerking met omgevingspartijen in zowel deverkenningsfase (MIRT 2) als in de planuitwerkingsfase (MIRT 3).De provincie Gelderland heeft, samen met Rijkswaterstaat en de gemeentePROVINCIEGELDERLANDDE AUTEURSJos? van Nieuwpoort (06-27169793, jose.van.nieuwpoort@witteveenbos.com) is adviseur planstudies bij Witteveen+Bos en betrokken als project-leider van de opdrachtnemer bij de planuitwerking van het projectOvernachtingshaven Lobith, Hans Veldman (06-11754519, hans.veld-man@bmtargoss.com) is adviseur havens en vaarwegen bij BMT Argossen is bij de overnachtingshavens betrokken als adviseur voor het natteontwerp en voor de scheepvaartsimulaties en de publieksdemonstratie.TolkamerLobithTuin-dorpOvernachtingshavenTuindorp (bestaand)OvernachtingshaSpijk (nieuw)Boven-RijnTolkamerLobithSpijkTuin-dorpOvernachtingshavenTuindorp (bestaand)OvernachtingshavenSpijk (nieuw)Locatie overnachtingshavens Tuindorp en Spijk.Bestaande haven Tuindorp.GOOGLEEARTHGOOGLEEARTHTOETS011618MIRTnenden en toekomstige gebruikers van de haven bij het uitvoeren van descheepvaartsimulaties.Doel van de participatieIn het participatieplan voor de MIRT 3-fase zijn de redenen om in het pro-ject Overnachtingshaven Lobith participatie te organiseren onderverdeeldnaar drie aspecten:? een kwalitatief beter besluit;? een transparant proces;? een kortere doorlooptijd.Kwaliteit van het besluitHet Projectteam Lobith wil de bijdragen van de stakeholders gebruiken omde functionaliteit, de vormgeving, de inrichting en de landschappelijke in-passing van de overnachtingshaven(s) te optimaliseren. Door de bij de om-gevingspartijen aanwezige kennis, ervaring en creativiteit optimaal te be-nutten, kan de kwaliteit van het eindresultaat worden verbeterd.Transparant procesBetrokkenheid bij een besluitvormingsproces, in de vorm van actieve parti-135 meter (RWS Klasse M9). In de haven zullen echter ook enkele ligplaat-sen voor 190 meter lange CEMT Klasse Vb-koppelverbanden (RWS KlasseBII-2l) worden ingericht.PlanuitwerkingIn de huidige MIRT 3-fase (planuitwerking) zijn de indeling van de ligplaat-sen over de twee havens, het ontwerp en de inpassing van de nieuwe havenonderzocht en uitgewerkt.Witteveen+Bos heeft de samenwerkende overheden ? hierna ProjectteamLobith genoemd ? ondersteund bij de planuitwerking. BMT Argoss verzorg-de de inbreng van het natte deel van het ontwerp en de nautische toetsingvanuit het aspect scheepvaartveiligheid.De resultaten van de planuitwerking zijn vastgelegd in een ontwerp pro-vinciaal-inpassingsplan met een bijbehorend milieueffectrapport (gecom-bineerd Plan- en ProjectMER). Parallel aan dit proces zijn de bijbehorendeplandragende vergunningen aangevraagd bij de instanties die daarvoorbevoegd gezag zijn.De communicatie met omgevingspartijen is in de MIRT 3-fase op onderde-len ge?ntensiveerd. Specifieke partijen zijn gevraagd actief deel te nemen,ofwel te participeren, in het proces. Dit geldt onder meer voor de omwo-De Beijenwaard: uiterwaard waar de haven Spijk wordt gerealiseerd.PROVINCIEGELDERLANDTOETS011619cipatie, moet bijdragen aan het ontstaan van begrip en vertrouwen endaarmee draagvlak voor het eindresultaat en de werkwijze van de drie sa-menwerkende overheidspartijen.Daarnaast vereisen het afwegen van alternatieven en de totstandkomingvan het uiteindelijke ontwerp de nodige transparantie en verantwoording.Bij de keuzes die worden gemaakt, moet inzichtelijk zijn hoe verschillendebelangen zowel inhoudelijk als procesmatig hebben doorgewerkt in de be-sluitvorming.Kortere doorlooptijdIn de wettelijke procedure voor het provinciaal inpassingsplan en de plan-dragende vergunningen wordt ernaar gestreefd zo min mogelijk bezwarenen beroepen te krijgen. Door de belangrijkste omgevingspartijen op gezettetijden bij het project te betrekken, wordt commitment aan de plannen na-gestreefd. Een groter commitment draagt in de regel bij aan minder bezwa-ren en beroepen.Participatie toekomstige gebruikersEen belangrijk onderdeel van het participatietraject vormden de periodiekepresentatie van de projectvoortgang en de gelijktijdige inventarisatie van deeisen en wensen van de omgevingspartijen. Hierbij hebben belanghebben-den de gelegenheid gekregen hun visie op het project en eventuele wensenkenbaar te maken door middel van klanteisgesprekken, bilaterale overleg-gen met het Projectteam Lobith en in een zogenaamd project Breed Overleg.Ook de Koninklijke BLN-Schuttevaer, een brancheorganisatie die opkomtvoor de nautisch technische belangen van Nederlandse schippers en eigena-ren van binnenvaartschepen, heeft de gelegenheid gehad eisen en wensenin te brengen. Deze zogenoemde klanteisen zijn waar mogelijk en voor zo-ver ze binnen de scope van het project vielen, meegenomen in het ontwerp.Een nieuw onderdeel van het participatietraject was de betrokkenheid vanschippers, omwonenden en lokale bestuurders bij het uitvoeren van descheepvaartsimulaties. Deze simulaties zijn uitgevoerd om de variantenvan de lay-out van een gemoderniseerde haven Tuindorp en de nieuwe ha-ven Spijk in de Beijenwaard te kunnen beoordelen op nautische aspectenzoals de veiligheid en vlotheid van de manoeuvres in de verschillende vari-anten van het ontwerp van de havens.De simulaties zijn uitgevoerd voor de situaties zoals die na aanleg van deverschillende varianten van havens zal ontstaan.Rol scheepvaartsimulaties in ontwerpprocesVoor het uitvoeren van de scheepvaartsimulaties is een real time manoeu-vreersimulator met 3D-buitenbeeld ingezet. Deze simulator wordt gebruiktvoor het simuleren van het vaargedrag van schepen onder invloed van on-der andere stroom, wind en golven. Voor simulaties met binnenvaartsche-pen maakt de simulator gebruik van een (mobiele) binnenvaartbrug dieook op locatie kan worden ingezet. In de mobiele simulator is de bedieningvan de voortstuwing, roer en boegschroef op soortgelijke wijze vormgege-ven als in het stuurhuis van een binnenschip.In totaal zijn ruim tachtig simulaties uitgevoerd. Het doel van de simula-ties was tweeledig:1. onderbouwen nautisch advies bij de varianten voor Tuindorp en Spijk;2. aantonen dat de voorkeursvariant nautisch veilig en vlot is.De belangrijkste aandachtspunten bij de simulaties voor Tuindorp zijn:? de breedte van de doorvaart ter hoogte van de havendijk;? de vlotheid waarmee de autoafzetlocatie is te bevaren;? hinder van de korte langskrib voor de in- en uitvaart;? het benodigde ruimtebeslag van de schepen in de vaargeul bij in- enuitvaren.De belangrijkste aandachtspunten bij de simulaties voor Spijk zijn:? de afstoplengte die schepen nodig hebben in de haven;? de windvang door containerschepen bij het aan- en afmeren;? het benodigde ruimtebeslag van de schepen in de vaargeul bij in- enuitvaren;? de invaarmanoeuvre voor geladen afvaart bij hoge afvoer en hogestroomsnelheid;? het overstuur/achteruit naar binnen varen van het 190 meter langekoppelverband.Simulatieworkshop als onderdeelvan het participatietrajectHet Projectteam Lobith heeft besloten een deel van de simulaties uit tevoeren in het gemeentehuis van Rijnwaarden in Lobith en deze open testellen voor het publiek (zie foto). De lokale gemeenschap in Lobith heeftsterke banden met de binnenvaart en scheepsbouw omdat veel inwonerszelf schipper zijn (geweest), op een lokale scheepswerf werken of familiele-den hebben die deze banden hebben.Behalve lokale schippers en bewoners van Spijk en Tuindorp waren ge-meentebestuurders, perslieden en enkele leden van het projectteam aan-wezig. Ook was er een afvaardiging van de Schippersvereniging Schutte-vaer.De simulatievaarten zijn gevaren door drie binnenvaartschippers die be-schikten over de vereiste bevoegdheden en ervaring op dergelijke schepen(grootvaarbewijs, vaarjaren, enzovoort). De vaarten met publiek in het ge-meentehuis in Lobith zijn gevaren door een plaatselijke schipper uit Tuin-dorp. Elke vaart nam ongeveer dertig minuten in beslag. De duur van desimulatie zelf is tien ? vijftien minuten, en rondom elke vaart was er onge-veer vijf minuten voor briefing en tien minuten voor debriefing van deschipper. Tijdens de briefing en debriefing is het oordeel van de schipperover de aanpak, de veiligheid en de vlotheid van de manoeuvre vastgelegd.BevindingenTerugkijkend blijkt de actieve betrokkenheid van de schippers, de omwo-nenden en de lokale bestuurders bij een technische exercitie als scheep-vaartsimulaties een meerwaarde te hebben voor het bereiken van de parti-cipatiedoelen.Kwaliteit van het ontwerp en het besluitIn de eerste plaats hebben de simulaties technische bevindingen opgele-verd in de zin van kennis over ontwerpprincipes voor het havenontwerp.De technische bevindingen betreffen de beoordeling van de nautische vei-ligheid van een aantal havenlay-outs (varianten) voor Tuindorp en Spijkmet als doel input te geven, om te komen tot een nautisch veilig en vlotontwerp. De beoordeling van de lay-outs vond plaats overeenkomstig deTOETS011620Impressie vaarsimulaties in gemeentehuis te Lobith.www.fotodoetinchem.nlMIRTnenvaartschippers, waaronder een schipper uit Tuindorp. Zij zijn bevraagdop hun ervaringen tijdens de manoeuvre. De betrokkenheid van een plaat-selijke schipper is waardevol vanwege het feit dat hij bekend is bij de lokalebevolking en daardoor relatief gemakkelijk benaderd wordt met vragen en/of suggesties.Tot slot hebben lokale bestuurders geconcludeerd dat de workshop heeftbijgedragen aan de voorstelling van het publiek bij de afmeting van de ha-ven, bij het in- en uitvaren en bij het ontwerpproces. Het is als positief er-varen dat aan het publiek de mogelijkheid is geboden vragen te stellen ensuggesties te doen, waarop zowel de aanwezige schippers als de expertsmeteen konden reageren. Op deze manier is het gevoel gegeven dat naarbestaande zorgen wordt geluisterd en dat hiermee rekening wordt gehou-den.Kortere doorlooptijdVoor de Overnachtingshaven Lobith is de optimale voorkeursvariant in de-cember 2015 vastgelegd in een Ontwerp Provinciaal Inpassingsplan. Ditontwerpplan is samen met het ontwerp van een vijftal plandragende ver-gunningen en bijbehorend milieueffectrapport ter inzage gelegd. Eind ja-nuari is de termijn voor zienswijzen gesloten. Wat opvalt, is dat vooral za-kelijk belanghebbenden hebben gereageerd, maar dat er geen bezwarenzijn van bewoners uit Spijk en Tuindorp, noch van de schippers die in detoekomst in de haven zullen overnachten. Naar verwachting kan het planhalverwege 2016 worden vastgesteld.Kortom, het betrekken van de toekomstige gebruikers en de bewoners uitde omgeving bij effectstudies die worden uitgevoerd ter voorbereiding vanbesluitvorming over grote projecten vergroot de transparantie van het ont-werpproces en kan positief bijgedragen aan het draagvlak. 1 Het MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport) is het rijksinvesteringsprogrammavoor ruimtelijke projecten van het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat jaarlijks wordt vastgelegdin het MIRT-projectenboek.criteria die voor het aspect scheepvaartveiligheid zijn vastgelegd in het be-oordelingskader van de Notitie Reikwijdte en Detailniveau voor het MER:? veiligheid bij in- en uitvaren van de haven;? manoeuvreerruimte in de haven;? afmeersituatie.De simulaties hebben bijgedragen tot een begrip van de afmetingen van deschepen en van de vaarsnelheden, stoplengte, faciliteiten en de verschil-lende stroom- en windcondities waaronder de schippers hun schip moes-ten navigeren. Zowel de uitgevoerde simulaties als het commentaar van deschippers achteraf maakten duidelijk dat het varen met een dergelijk grootschip de nodige stuurmanskunst vraagt en dat de beoordeling voor watbetreft veiligheid en vlotheid van de manoeuvres sterk afhangt van de ge-simuleerde condities, zelfs voor een ervaren schipper. Dit heeft bijvoor-beeld geleid tot het heroverwegen van de breedte van de bestaande haven-ingang in Tuindorp, een onderwerp waarover in het verleden al de nodigediscussie is geweest.Daarnaast hebben schippers hun praktijkervaringen ingebracht, wat opverschillende onderdelen heeft geresulteerd in nieuwe inzichten en in aan-passing van de criteria voor de beoordeling van de veiligheid en vlotheidvan de manoeuvres.Aan enkele bezoekers is gevraagd in hoeverre de publieke demonstratieheeft bijgedragen aan:? het project in het algemeen,? een beter begrip van de afmetingen van de haven en de haveningang;? optimalisatie van het ontwerp.Hoewel de bezoekers geen directe inbreng hebben gehad in het ontwerp vande varianten, heeft de publieksparticipatie geleid tot meer inzicht in deontwerpkeuzes en meer begrip daarvoor, en tot het beeld dat het ontwerp-proces zorgvuldig is aangepakt. Dat voedt het draagvlak bij de omgeving.Transparant procesDe manoeuvreersimulaties in Lobith zijn gevaren door drie ervaren bin-